هیپرلیپیدمی چیست؟
هیپرلیپیدمی چیست؟ | بازارطب
هیپرلیپیدمی عارضه‌ای شایع است که با غلظت چربی خون (لیپیدها) بروز پیدا می‌کند. کلسترول و تری‌گلیسیرید دو نوع چربی هستند که در شریان‌ها جمع می‌شوند، جریان خون را محدود می‌کنند و احتمال بیماری‌های قلبی، سکته‌ی مغزی و بیماری‌های دیگر را افزایش می‌دهند.
عوامل مختلفی وجود دارند که شانس بروز هیپرلیپیدمی را افزایش می‌دهند. برخی از آن‌ها چاره‌ای ندارند (برای مثال، سابقه‌ی خانوادگی) ولی موارد دیگر مانند ورزش و رژیم غذایی قابل کنترل هستند. بسیاری از افرادی که هیپرلیپیدمی مبتلاء هستند، می‌توانند با خوردن غذاهای سالم، فعالیت‌های جسمانی و تناسب اندام سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید خود را پایین بیاورند. ممکن است افراد دیگر برای پایین نگه داشتن سطح چربی به مصرف دارو نیاز داشته باشند.
علائم
ابتلاء به هیپرلیپیدمی به تنهایی باعث نمی‌شود فرد احساس بیماری داشته باشد، بنابراین بسیاری از افراد قبل از تشخیص پزشک از روی نتایج آزمایش، متوجه نمی‌شوند که سطح کلسترول یا تری‌گلیسرید آن‌ها بالاست. در موارد نادر، هیپرلیپیدمی ممکن است منجر به زانتوما شود: یعنی غده‌های کوچک و زردرنگ چربی که زیر پوست نزدیک چشم، آرنج، دست، باسن یا زانوها جمع می‌شود. علائم دیگر که چندان شایع نیستند، شامل بزرگ شدن کبد یا طحال یا حلقه‌ای روشن در اطراف عنبیه‌ی چشم است.
اگر هیپرلیپیدمی کنترل نشود، ممکن است مشکلاتی جدی به‌وجود بیاورد که بیشتر قابل توجه هستند؛ عارضه‌هایی مانند سکته‌ی قلبی و لخته‌های خون. همچنین عارضه‌هایی مربوط به فشارخون بالا بروز پیدا می‌کنند.
سطح بالای تری‌گلیسیرید و کلسترول LDL ممکن است ریسک بروز سکته‌ی قلبی و مغزی را افزایش دهد.
دلایل
سطح بالای چربی ممکن است ریسک بروز بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش دهد و در عین حال، در عملکرد بدن نیز نقش مهمی دارد. کلسترول نوعی چربی مومی‌شکل است که توسط بدن در کبد ایجاد می‌شود و یا از غذا جذب می‌شود. کلسترول مانع مهمی برای سلول‌های بدن است و برای تولید هورمون‌ها و اسید معده ضروری است.
تری‌گلیسیرید نوعی چربی است که انرژی لازم برای سلول‌ها و سوخت‌وساز الکل را فراهم می‌کند. این چربی از غذاهای چرب و چربی ذخیره‌شده در بدن، داخل خون ترشح می‌شود. تری‌گلیسیرید نیز ناشی از کالری بالا خصوصاً کالری کربوهیدرات است. کالری که بدن از آن استفاده نمی‌کند، به تری‌گلیسیرید تبدیل شده و در بدن ذخیره می‌شود.
سطح بالای گردش لیپیدها و لیپوپروتئین با چگالی پایین (کلسترول LDL، که به آن کلسترول بد گفته می‌شود) یا لیپوپروتئین با چگالی خیلی پایین (VLDL) ریسک بیماری قلبی را افزایش می‌دهد. LDL، کلسترول را به بافت بدن می‌رساند، درحالی‌که VLDL عمدتاً تری‌گلیسیرید را به بافت‌های شما می‌رساند. کلسترول LDL و VLDL به تجمع پلاک در شریان‌ها کمک می‌کنند. این پلاک که از چربی، کلسترول و کلسیم تشکیل شده، سفت می‌شود و باعث تنگی شریان‌ها می‌شود.
از سوی دیگر، کلسترول مربوط به لیپوپروتئین با چگالی بالا (کلسترول HDL) نشان‌دهنده‌ی دفع کلسترول اضافه از بافت‌ها است. به همین دلیل کلسترول HDL، «کلسترول خوب» نامیده می‌شود.
به مرور زمان، تجمع پلاک‌های کلسترول منجر به سکته‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی یا تشکیل لخته‌های خون می‌شود.
سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید تحت تأثیر عوامل زیادی شامل سابقه‌ی خانوادگی، سن، بیماری‌ها، داروها و رفتارهای سلامت‌محور است.
سابقه‌ی خانوادگی
نقاط مشترک زیادی میان شما و خانواده‌تان وجود دارد. ژنتیک شما روی ریسک بروز عارضه‌هایی که منجر به هیپرلیپیدمی می‌شود، تأثیر می‌گذارد؛ مواردی مانند چاقی یا دیابت. خانواده‌ی شما ممکن است روی بسیاری از رفتارها و انتخاب‌های شما تأثیر بگذارند؛ خصوصاً درمورد رژیم غذایی و ورزش. در نتیجه، اگر از اقوام شما کسی به هیپرلیپیدمی مبتلاء باشد، احتمال این‌که شما نیز به آن مبتلا شوید وجود دارد.
برخی از عارضه‌های ژنتیکی ممکن است باعث شوند بیشتر در معرض هیپرلیپیدمی قرار بگیرید. این موارد شامل:
- هیپرلیپیدمی ترکیبی خانوادگی: هیپرلیپیدمی ترکیبی خانوادگی، شایع‌ترین اختلال ژنتیکی است که باعث افزایش چربی‌های بدن می‌شود. این عارضه باعث افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید شده و با مواردی مانند مصرف الکل، دیابت و کم‌کاری غده‌ی تیروئید تشدید می‌شود.
- هیپرکلسترولمی خانوادگی: این اختلال ارثی باعث می‌شود که توانایی بدن برای از بین بردن کلسترول LDL از خون از بین برود و باعث می‌شود سطح کلسترول «بد» در خون افزایش پیدا کند.
- دیس‌بتالیپوپروتئینمی خانوادگی: افرادی که به دیس‌بتالیپوپروتئینمی خانوادگی مبتلاء می‌شوند، دارای نقص ژنتیکی هستند که منجر به افزایش کلسترول و تری‌گلیسیرید در خون می‌شود. دیس‌بتالیپوپروتئینمی خانوادگی مانند هیپرلیپیدمی ترکیبی خانوادگی باعث تشدید برخی از عارضه‌ها می‌شود.
سن و جنسیت
با بالا رفتن سن، از بین بردن کلسترول اضافی در خون سخت‌تر می‌شود. جنسیت نیز نقش مهمی دارد. به‌طور میانگین، میزان کلسترول «خوب» در مردها نسبت به زن‌ها کمتر است، و کلسترول «بد» در زن‌ها (خصوصاً افراد زیر ۵۵ سال) کمتر است.
با بالا رفتن سن، احتمال ابتلاء به هیپرلیپیدمی بیشتر است، ولی نسل جوان نیز در معرض ابتلاء به این عارضه هستند.
در برخی موارد، احتمال بروز هیپرلیپیدمی در کودکانی که تحرک و تغذیه‌ی سالمی ندارند، وجود دارد. دیابت، چاقی، بیماری‌های کلیوی و بیماری‌های تیروئیدی ممکن است باعث افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید در کودکان و نوجوانان شود.
بیماری‌ها
برخی از شرایط و بیماری‌ها ریسک بالا رفتن سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید را افزایش می‌دهند:
- دیابت
- بیماری‌های کلیوی
- بارداری
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
- تیروئید کم‌کار
به‌طور خاص، دیابت تأثیر زیادی بر بالا رفتن سطح کلسترول دارد. هنوز دلیل آن مشخص نیست ولی طبق برخی از تحقیقات، سطح بالای انسولین تأثیری منفی بر سطح کلسترول دارد؛ زیرا میزان کلسترول «بد» را افزایش می‌دهد و کلسترول «خوب» را کم می‌کند. این مسئله به‌خصوص در افراد مبتلاء به دیابت نوع ٢ مصداق دارد.
داروها
ممکن است برخی داروها، احتمال بروز هیپرلیپیدمی را بیشتر کنند. داروهایی مانند بتابلاکرها، داروهای ادرارآور، برخی از قرص‌های ضدبارداری، یا برخی از داروهای ضدافسردگی ممکن است باعث افزایش سطح تری‌گلیسیرید و کلسترول خون شود.
رفتارهای سلامت‌محور
تصمیم‌هایی که درمورد سبک زندگی خود می‌گیرید، بر سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید تأثیر می‌گذارد؛ از جمله تغذیه، ورزش و سیگار کشیدن.
- انتخاب‌های مربوط به رژیم غذایی: شما کلسترول بعضی از غذاها از جمله محصولاتی با روغن اشباع یا چربی‌های ترانس را جذب می‌کنید. بعلاوه، اگر میزان کالری دریافتی بیشتر از چربی‌سوزی شما باشد، آن کالری اضافه به تری‌گلیسیرید تبدیل می‌شود و ممکن است سطح آن در خون افزایش پیدا کند.
- فعالیت‌های فیزیکی: بی‌تحرکی باعث افزایش وزن، سطح کلسترول LDL و سطح تری‌گلیسیرید می‌شود.
- وزن: اضافه‌وزن یا چاقی می‌تواند نحوه‌ی استفاده‌ی بدن شما از کلسترول را تغییر دهد و باعث جمع شدن آن در خون شود. همچنین این احتمال وجود دارد که اضافه وزن منجر به تری‌گلیسیرید بالا شود که در سلول‌های چربی شما ذخیره می‌شوند.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن باعث افزایش ناگهانی LDL نمی‌شود، ولی ممکن است باعث کاهش سطح کلسترول HDL (کلسترول خوب) شود و همین‌طور به شریان‌ها آسیب بزند یا روند سخت شدن آن‌ها را تسریع کند.
- مصرف الکل: نوشیدن الکل باعث افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید می‌شود.
تشخیص
هیپرلیپیدمی ممکن است هیچ نشانه یا علامت ظاهری نداشته باشد، بنابراین پزشک برای تصمیم‌گیری باید از آزمایش خون کمک بگیرد. شایع‌ترین روش برای تشخیص کلسترول بالا، پانل لیپیدی (چربی) است.
پانل لیپیدی
یکی از آزمایشات ساده، پانل لیپیدی است که برای چک کردن سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید در خون از آن استفاده می‌شود. برای این آزمایش، لازم است بیمار حدوداً ١٢ ساعت چیزی نخورده باشد.
نتایجی که به تشخیص کمک می‌کنند
- کلسترول بالای 200 mg/dl
- کلسترول LDL بالای 100 mg/dl
- کلسترول HDL پایین 60 mg/dl
- تری‌گلیسیرید بالای 150 mg/dl
اگر عملکرد خون شما به حالت نرمال برگردد، پزشک از شما می‌خواهد که آزمایشات را به‌صورت دوره‌ای انجام دهید (هر چهار تا شش سال) تا در صورت بروز هرگونه تغییری در سطح کلسترول یا تری‌گلیسیرید از آن آگاه شود.
کلسترول بالای 200 mg/dl معمولاً نشان‌دهنده‌ی این است که سطح کلسترول بالاست، ولی لازم است پزشک پیش از تشخیص موارد دیگر (مانند سن و سابقه‌ی درمانی) را نیز مدنظر داشته باشد. پزشک بر مبنای نتایج آزمایش اهدافی را برای تنظیم سطح کنترل مشخص می‌کند و همچنین یک برنامه‌ی درمانی به شما ارائه می‌دهد.
درمان
برخی افراد می‌توانند با تغییر سبک زندگی مانند ورزش کردن و اصلاح رژیم غذایی سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید خود را کاهش دهند. همچنین ممکن است افراد دیگر به مصرف دارو نیاز داشته باشند. توصیه‌ی پزشک تا حد زیادی به نتایج آزمایش و هر فاکتور دیگری که بر وضعیت سلامت قلبی-عروقی شما اثر می‌گذارد، بستگی دارد.
تغییرات سبک زندگی
ممکن است با تغییراتی مانند ورزش بیشتر و تناسب اندام بتوانید سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید را کاهش دهید:
- رژیم: محدود کردن مصرف غذاهایی که دارای چربی اشباع یا چربی‌های ترانس هستند؛ مانند بعضی از گوشت‌ها، روغن‌های نباتی (مانند روغن پالم)، و پنیر. غذاهایی با چربی کمتر و چربی اشباع‌نشده مصرف کنید؛ مانند میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین بدون چربی (مانند ماهی)، و آجیل. اگر سطح تری‌گلیسیرید شما بالاست، لازم است غذاهایی را مصرف کنید که کالری کمتری دارند، زیرا کالری بالا به تری‌گلیسیرید تبدیل شده و به شکل چربی در بدن ذخیره می‌شود.
- ورزش: فعالیت‌های جسمانی در کاهش کلسترول و تری‌گلیسیرید خون به شما کمک می‌کند. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند که به‌طور میانگین هر هفته ١۵٠ دقیقه را به تمرینات هوازی با شدت متوسط اختصاص دهید یا ٧۵ دقیقه تمرین سنگین داشته باشید. جلسات را می‌توانید طبق صلاحدید خود در طول هفته تقسیم کنید. یک مطالعه نشان داد که ١٢ هفته تمرین هوازی سطح تری‌گلیسیرید را بیشتر از ٣% و سطح کلسترول را تا ۵% کاهش می‌دهد.
- کاهش وزن: اضافه وزن یا چاقی ممکن است باعث افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید خون شود. داشتن شاخص توده‌ی بدنی مناسب باعث می‌شود دفع و هضم لیپوپروتئین‌ها به شکل مؤثرتری انجام شود و از جمع شدن آن‌ها در خون نیز جلوگیری می‌کند. خوشبختانه بهترین روش کاهش وزن، داشتن رژیم غذایی مناسب و انجام تمرینات ورزشی است که هر دو به کاهش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید کمک می‌کنند.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن به عروق خونی آسیب می‌زند و باعث می‌شود احتمال انباشت چربی در آن‌ها بیشتر شود. ترک سیگار ممکن است تا حد زیادی ریسک حمله‌ی قلبی و سکته‌ی مغزی را کاهش دهد.
شاخص توده‌ی بدنی
متداول‌ترین روش اندازه‌گیری تناسب قد و وزن، شاخص توده‌ی بدنی (BMI) است. در این روش، با استفاده از قد و وزن میزان چربی بدن تخمین زده می‌شود. عدد به دست آمده نشان می‌دهد که فرد دچار کمبود وزن است، وزن نرمالی دارد، اضافه وزن دارد، چاق است و یا به چاقی مفرط دچار شده است. بااین‌حال، روش کاملی نیست و عوامل دیگر مانند سن، حجم ماهیچه یا جنسیت را مدنظر قرار نمی‌دهد. برای مثال، محاسبات BMI ممکن است حجم چربی در بدن ورزشکاران یا افراد مسن را بیش از حد برآورد کند. بعلاوه، BMI ممکن است باعث شود افرادی که وزن نرمالی ندارند، احساس بدی نسبت به خود پیدا کنند.
داروها
اگر نتوانید با تغییرات سبک زندگی سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید را کاهش دهید، پزشک برای شما داروهای مخصوص کاهش کلسترول تجویز می‌کند. این داروها اغلب نیازی به مصرف طولانی‌مدت ندارند و لازم است طبق دستور پزشک مصرف شوند. در این‌جا برخی از داروهایی که برای درمان سطح بالای کلسترول و تری‌گلیسیرید کاربرد دارند، آورده شده است:
- استاتین‌ها: داروهای استاتین با کاهش کلسترولی که توسط کبد تولید می‌شود، سطح کلسترول LDL را کاهش می‌دهند. بعلاوه، این داروها در کاهش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی نیز مؤثر هستند. در واقع طبق مطالعات بالینی، استاتین‌ها تنها داروهای کاهش کلسترول هستند که تاکنون توانسته‌اند علاوه بر کاهش کلسترول، ریسک ابتلاء به بیماری‌های قلبی-عروقی را نیز کاهش دهند. اخیراً مشخص شده که مهارکننده‌های PCSK9 نیز برای کاهش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی مؤثر هستند.
- داروهای متصل‌شونده به اسیدهای صفراوی: این داروها اسیدهای صفراوی را از بدن دفع می‌کنند. زمانی که کبد سعی می‌کند صفرای بیشتری تولید کند، از کلسترول خون استفاده می‌کند.
- نیاسین (اسید نیکوتینیک): برخی از گونه‌های این ویتامین B سطح کلسترول HDL را افزایش می‌دهند و برخی دیگر کلسترول LDL و تری‌گلیسیرید را کاهش می‌دهند. بااین‌حال، مطالعات اخیر نشان می‌دهند که اگر نیاسین با استانین‌ها ترکیب شود، تأثیر زیادی بر کاهش ریسک قلبی ندارد. بعلاوه، نیاسین می‌تواند خطراتی جدی برای بیمار به همراه بیاورد. اکثر پزشکان، دیگر این دارو را برای بیمارانی که استاتین مصرف می‌کنند، تجویز نمی‌کنند.
- فیبرات‌ها: این داروها عمدتاً میزان تری‌گلیسیرید خون را کاهش می‌دهند.
- مهارکننده‌های PCSK9: یک داروی تزریقی است که گزینه‌ی نسبتاً جدیدی برای درمان افراد مبتلاء به هیپرکلسترولمی خانوادگی که سطح کلسترول LDL را بالا می‌برد، به شمار می‌آید. مهارکننده‌ی PCSK9 برای افرادی که نمی‌توانند تنها با مصرف استاتین سطح کلسترول را کنترل کنند، تجویز می‌شود. همچنین، این دارو برای افرادی با سطح بالای کلسترول که نمی‌توانند استاتین مصرف کنند، مناسب است.
به‌طور کلی، این داروها معمولاً فقط زمانی تجویز می‌شوند که ریسک حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی در بیمار افزایش پیدا کرده باشد، سطح کلسترول LDL خیلی بالا باشد (190+ mg/dl)، یا عوامل خطرساز مانند دیابت و سطح کلسترول LDL بالای 70 mg/dl هر دو وجود داشته باشند. بااین‌حال، تقریباً فقط نیمی از افرادی که به این داروها نیاز دارند، آن را مصرف نمی‌کنند.
نکته‌ای از این وب‌سایت
هیپیرلیپیدمی ممکن است احتمال ابتلاء به بیماری‌های قلبی از جمله سکته‌ی قلبی و مغزی را افزایش دهد. بعضی از عوامل خطرساز (مانند ژن شما یا سابقه‌ی خانوادگی) قابل‌کنترل نیستند، ولی کارهای دیگری وجود دارند که می‌توانید با انجام آن‌ها سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید را کاهش دهید.
از آن‌جایی که افراد مبتلاء به هیپیرلیپیدمی اغلب هیچ علائمی ندارند، لازم است با پزشک درمورد روتین مراقبتی و زمان انجام آزمایشات بر مبنای سابقه‌ی درمانی مشورت کنند.