فشارخون بالا چیست

فشارخون بالا چیست؟

بیماری فشارخون یک وضعیت شایع است که می‌تواند آسیب‌های عروقی جدی‌ایجاد کند. فشارخون کنترل نشده پس از مدتی خطر بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، بیماری‌های کلیوی و چشمی را افزایش می‌دهد.

فشارخون بسیار بالا/ هیپوتنشن

فشارخون بسیار بالا، هایپرتنشن (هایپرتانسیون) نامیده می‌شود.

طبق دستورالعمل‌های اروپایی، این وضعیت به معنای داشتن فشارخون 140/90 میلی‌متر جیوه یا بیشتر هنگام استراحت است. از آن‌جایی که فشارخون بالا عارضه‌ای شایع است ( به‌طور میانگین ۵٠% از بزرگسالان به آن مبتلاء هستند)، و عامل مهمی برای بیماری‌های قلبی-عروقی است، از لحاظ بالینی نسبت به فشارخون پایین، اهمیت بیشتری دارد. چیزی که آگاهی از این بیماری را مشکل می‌کند این است که گاهی هیچ علائمی ندارد و اغلب دیر تشخیص داده می‌شود. درمان هایپرتنشن ضروری است، زیرا فشارخون سیستولیک 180-230 میلی‌متر جیوه می‌تواند پیامدهایی خطرناک از جمله خونریزی مغزی را برای فرد به همراه داشته باشد.

در بلندمدت، فشارخون ممکن است منجر به آسیب دیدن اندام‌های حیاتی مانند رتینوپاتی (چشم)، انفارکتوس میوکارد (قلب)، استروک (مغز) یا نفروپاتی (کلیه) شود. در صورت ابتلاء به سویه‌ی او میکرون با وجود تزریق سه دُز واکسن، ریسک بستری شدن در بیمارستان دو برابر بیشتر است. باید بر این نکته تأکید کنیم که ، فشار خون بالا به تنهایی بدون بیماری‌های مزمن دیگر مانند نارسایی قلب یا دیابت، باعث تشدید کووید ١٩ شده بود.

شروع درمان و تنظیم فشارخون به ارزیابی کلی ریسک بستگی دارد. تغییر سبک زندگی یکی از عوامل مهمی است که فشارخون را کاهش می‌دهد: لازم است تا حد ممکن از مصرف الکل و نیکوتین اجتناب کنید و در بیشتر مواقع توصیه می‌شود که کاهش وزن را مدنظر قرار دهید. دارو درمانی (مهارکننده‌ی آنزیم مبدل آنژیوتانسین/ داروهای ادرارآور/ مسدودکننده‌ی کانال کلسیم) نیز مؤثر است.

علائم فشارخون بالا

فشارخون بالا گاهی قاتل خاموش نامیده می‌شود زیرا ممکن است پس از ایجاد ،علامتی نداشته باشد. در حقیقت یک نفر از هر پنج نفر بیمار مبتلا به فشارخون از بیماری خود مطلع نمی‌باشند و این بیماری در سکوت ،قلب، ریه‌ها، عروق خونی، چشم، مغز و کلیه‌ها را از بین می‌برد.

عامل ایجاد فشارخون بالا چیست؟

فشارخون طبیعی کمتر از 120/80 است و مقادیر بالاتر در طی زمان می‌تواند نشان‌دهنده فشارخون بالا باشد. در اغلب موارد عامل زمینه‌ساز مشخص نیست. گاهی بیماری کلیه‌ها و غدد فوق کلیوی یا یک بیماری مادر زادی قلب می‌تواند عامل فشارخون بالا باشد.

مرحله‌ای قبل از فشارخون بالا

 فشارخون سیستولیک بین 120 تا 139 و فشارخون دیاستولیک بین 80 تا 89 مرحله پیش فشارخونی (پره هيپرتانسيون) است. افراد در این مرحله هم شانس بالاتری برای بیماری قلبی نسبت به افراد عادی دارند. در این مرحله با توصیه پزشک برای کاهش فشارخون، سبک زندگی خود را اصلاح کنید.

منطقه خطر

اگر فشارخون شما از 140 روی 90 (هرکدام از اعداد) بالاتر است،‌ حتی اگر هیچ علامتی ندارید شما یک بیمار فشارخون محسوب می‌شوید. فشارخون بالاتر از 180/100 یک اورژانس محسوب می‌شود. در این حالت چند دقیقه استراحت کنید و فشارخون خود را مجدد کنترل کنید. اگر بازهم بالاست بلافاصله اورژانس را خبر کنید زیرا این وضعیت می‌تواند منجر به سکته مغزی،‌حمله قلبی، کاهش سطح هوشیاری و آسیب جدی کلیه شود. علائم فشارخون در این حالت می‌تواند سردرد شدید، خونریزی، اضطراب، احساس تنگی نفس و درد قفسه سینه باشد.

چه کسانی به بیماری فشارخون بالا مبتلا می‌شوند؟

تا سن 45 سال ،مردان بیشتر از زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند و با بالا رفتن سن شانس ابتلا به آن بیشتر می‌شود. اگر یکی از افراد نزدیک خانواده شما مبتلا به فشارخون است یا شما دیابتی هستید، در معرض خطر بیشتری می‌باشید. حدود 60 درصد افراد دیابتی،‌همزمان بیماری فشارخون بالا هم دارند.

بیماری‌های ثانویه ناشی از فشارخون بالا

فشارخون بالا، یکی از عواملی است که می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها یا عارضه‌هایی باشد که به اندام‌های حیاتی آسیب می‌رسانند. برخی از این بیماری‌ها در لیست زیر آورده شده‌اند:

✅ بیماری‌های چشمی

• رتینوپاتی (آسیب به رتین یا شبکیه که بر قدرت بینایی تأثیرات شدیدی می‌گذارد)
• نابینایی

✅ بیماری‌های قلبی عروقی

• سکته‌ی مغزی
• آنوریسم آئورت
• نارسایی قلبی
• زوال عقل
• آرتریواسکلروز
• بیماری قلبی کرونری
• خونریزی مغزی
• بیماری سرخرگ محیطی (انسداد شریان‌های دست یا پا، معمولاً به دلیل تصلب شرایین)
• حمله‌ی قلبی
• آریتمی قلبی با انقباض زودرس بطنی
• بزرگ شدن بطن چپ

✅ بیماری‌های مربوط به گوش

• از دست دادن قدرت شنوایی (از لحاظ آماری، زنان بیشتر در معرض خطر هستند)
• وزوز گوش

✅ بیماری‌های روانی/ بیماری‌های سیستم عصبی

• اختلال نعوظ
• اختلال گردش خون در مغز
• افسردگی (اگر برای درمان فشارخون از آنتاگونیست‌های کلسیم یا بتا بلاکرها استفاده شود، احتمال ابتلاء به افسردگی بیشتر خواهد بود)

✅ بیماری‌های کلیوی یا مجاری ادراری

• نارسایی کلیوی
• نفروپاتی با پروتئینوری (افزایش دفع پروتئین)

فشارخون

فشارخون، میزان فشاری است که توسط جریان خون به دیواره‌ی رگ‌ها وارد می‌شود. در اقدامات پزشکی معمولاً فشارخون شریانی را در شریان‌های بزرگ در نظر می‌گیرند. فشارخون در کنار پارامترهای اساسی دیگر می‌تواند اطلاعاتی را درمورد سلامت فرد ارائه دهد. در بلندمدت، فشارخون بالا ممکن است برای سلامتی خطرناک باشد.

مرور کلی

واحد	میلی‌متر جیوه
اعداد نرمال	<130/85 (در بزرگسالان)
روش‌های اندازه‌گیری	تهاجمی یا غیرمستقیم با استفاده از فشارسنج طبق شیوه‌ی ریوا-روکی
محل اندازه‌گیری	بالای بازو، مچ، گوش، رگ‌های خونی (روش اندازه‌گیری تهاجمی)

تعریف: فشارخون چیست؟

فشارخون سیستولیک به عدد بالای فشار خون مربوط است و به حداکثر فشار هنگام خروج خون از بطن به شریان اشاره دارد (مرحله‌ی انقباض: سیستول)

از سوی دیگر، فشارخون دیاستولیک به عددپایین فشارخون مربوط است و به حداقل فشار هنگام ورود خون و پر شدن بطن اشاره دارد (مرحله‌ی استراحت: دیاستول)

فشارخون: حد نرمال و انحراف معیار

میزان نرمال فشارخون در سنین مختلف متفاوت است. اگر انحراف معیار وجود داشته باشد، اعداد سیستولیک و دیاستولیک با هم افزایش یا کاهش پیدا می‌کنند. بااین‌حال، ممکن است فقط یکی از این دو عدد نرمال نباشند.

جدول ١: حد نرمال فشارخون

سن	فشارخون سیستولیک (میلی‌متر جیوه)	فشارخون دیاستولیک (میلی‌متر جیوه)
٠تا ٣ ماهه	70-86	–
٣ تا ١٢ ماهه	86-93	60-62
١ تا ٩ ساله	95-101	65-69
٩تا ١٤ ساله	101-110	68-74
بالای ١٨ سال
مطلوب	120<	<80
نرمال	120-129	80-84
بالا	130-139	85-89

فشارخون خیلی پایین/ فشارخون پایین

اگر فشارخون پایین‌تر از 100/60 میلی‌متر جیوه باشد، عارضه‌ی فشارخون خیلی پایین بروز پیدا می‌کند که به آن هیپوتنشن می‌گویند.

علائم احتمالی هیپوتنشن، شامل افزایش ضربان (تپش قلب)، سرگیجه، سردرد، رنگ‌پریدگی، لرزش غیرارادی، خستگی، عدم تمرکز و اختلال وضعیتی است. هیپوتنشن وضعیتی، به افت فشارخون هنگام برخاستن از حالت خوابیده گفته می‌شود. دلیل این عارضه این است که جاذبه‌ی زمین باعث تجمع خون در پاها می‌شود.

فشارخون پایین اغلب بر افراد جوان‌تر به‌خصوص زنان تأثیر می‌گذارد. برخلاف هایپرتنشن، در هیپوتنشن تنها در صورتی که بیمار دارای علائم باشد لازم است برای درمان اقدام کند. بااین‌حال، از آن‌جایی که فشارخون پایین نیز منجر به بیماری‌هایی مانند نارسایی دریچه‌ی قلب، کم‌خونی یا نارسایی فوق کلیوی (مانند بیماری که ادیسون به آن مبتلاء بود) می‌شود، باید در بلندمدت مورد بررسی قرار بگیرد. مصرف کافی مایعات (2 تا 2.5 لیتر در روز)، دوش آب‌ سرد و گرم، سونا، فعالیت‌های جسمی، خواب کافی در شب، و اقامت در مناطقی مانند دریای شمال یا کوهستان‌های مرتفع می‌تواند به کاهش فشارخون کمک کند.

هیپوتنشن به این شکل دسته‌بندی می‌شود:

1. هیپوتنشن اولیه: ایدوپاتیک (بدون دلیل مشخص) در افراد لاغراندام اغلب به دلیل عدم فعالیت جسمانی.
2. هیپوتنشن ثانویه: اندوکرین (سیستم درون‌ریز)، قلبی-عروقی، یا دلایل دارویی (مثلاً بتابلاکر)، کاهش غیرطبیعی حجم خون (کم‌حجمی خون) یا عفونت.

فشارخون درمورد سلامتی چه اطلاعاتی به ما می‌دهد؟

فشارخون در کنار موارد دیگر مانند دمای بدن، اشباع اکسیژن خون و ضربان قلب، نشانه‌ی مهمی است تا فرد از سلامت خود آگاهی پیدا کند. نرمال نبودن میزان فشارخون و افزایش قابل‌توجه آن اغلب منجر به بیماری‌های قلبی عروقی مانند حملات قلبی می‌شود و در نتیجه عامل خطرناکی برای سلامت انسان به شمار می‌آید. ولی حتی فشارخون پایین هم می‌تواند تأثیراتی بر سلامت فرد داشته باشد.

تأثیر بیماری‌ها بر فشارخون

بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های کلیوی، تیروئید یا رگ‌های خونی عامل افزایش فشارخون در ١٠ تا ١۵ درصد از بیمارانی است که به این عارضه مبتلاء هستند. برای مثال، یکی از دلایل آن هایپرآلدوسترونیسم (سندرم کان) است. بدن یا به بیان دقیق‌تر غده‌ی فوق کلیه، آلدوسترون زیادی را ترشح می‌کند که باعث جمع شدن آب و سدیم می‎شود و در نتیجه فشارخون بالا می‌رود. مطالعه‌ای که در سال ٢٠١٦ انجام شد، نشان داد که ٦% از افراد دارای فشارخون بالا به سندرم کان مبتلاء بودند. هایپرتیروئیدیسم نیز ممکن است عامل فشارخون بالا باشد. یکی دیگر از عواملی که باعث ایجاد هایپرتنشن می‎شود، سندرم آپنه خواب که باعث وقفه‌ی تنفسی می‌شود. درمان موفقیت‌آمیز بیماری‌های زمینه‌ای می‌تواند هایپرتنشن را نیز درمان کند.

همچنین، ممکن است علت فشارخون بالا عوامل ژنتیکی باشند. در این مورد، تعداد مبتلایان به فشارخون بالا در یک خانواده زیاد است و به تبع آن، احتمال ابتلاء به فشارخون بالا افزایش پیدا می‌کند.

چه عواملی بر فشارخون تأثیر می‌گذارد؟

سطح فشارخون به عوامل متعددی بستگی دارد: سن، وضعیت سلامت و جنسیت و همین‌طور شرایط بیرونی که در قسمت‌های بعد با جزئیات بیشتری توضیح داده می‌شود.

فشارخون در طول روز

در طول روز فشارخون تا حد زیادی متغیر است که به آن ریتم سیرکادین در فشارخون گفته می‌شود. حتی صبح پیش از بیدار شدن، فشارخون به‌طور مداوم بالا می‌رود، در میانه‌ی روز کمی کاهش پیدا می‌کند،  در ساعت ٤ تا ٦ بعدازظهر دوباره افزایش پیدا می‌کند، و شب تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند. هایپرتنشن کلیوی اغلب با افزایش فشارخون هنگام شب همراه است و در نتیجه، باعث اختلال ریتم سیرکادین می‌شود.

بعلاوه، دیابت و هایپرتنشن (مثلاً شکل ثانویه‌ی هایپرتنشن مانند آپنه خواب) باید هنگام تشخیص اختلال ریتم سیرکادین مدنظر قرار داده شود. فرامطالعه‌ای در مقیاس کلان نشان داد که افزایش فشارخون هنگام شب عامل مهمی برای حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی است. آن‌ها همچنین به این نتیجه رسیدند که اندازه‌گیزی فشار خون در طول روز در بیماران مبتلاء به هایپرتنشن، برای مثال در مطب پزشک، چندان دقیق نیست. زیرا فشارخون هنگام شب اطلاعات بیشتری را درمورد ریسک ابتلاء به بیماری‌های قلبی عروقی به ما ارائه می‌دهد.

مطالعه‌ی دیگری که با حضور 18.078 شرکت‌کننده انجام شد نیز نشان داد که مصرف داروهای کاهش فشارخون پیش از استراحت شبانه تا حد زیادی ریسک ابتلاء به بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد. برخلاف آن، طبق مشاهدات آن‌ها در بیماران مسن‌تر با کاهش جریان خون به مغز یا قلب، فشارخون تا حد زیادی کاهش پیدا کرد.

بعلاوه، مطالعات نشان داد که خواب ناکافی یا کیفیت پایین خواب می‌تواند باعث افزایش فشارخون شود. دلایل آن، فعالیت سمپاتیک و ترشح کورتیزول در غده‌ی فوق کلیه است.

فشارخون در مردان و زنان

واضح است که تأثیر بیماری‌ها ممکن است در میان زنان و مردان متفاوت باشد. همچنین، فشارخون در زنان و مردان با هم تفاوت دارد: به‌طور کلی، می‌توان گفت که فشارخون در زنان تا زمان یائسگی کم‌تر از مردان است. ولی پس از یائسگی اوضاع تغییر می‌کند. بررسی چهار مورد از مطالعات گروهی نشان می‌دهد که ریسک ابتلاء به بیماری‌های قلبی عروقی در میان زنان با عدد سیستولیک 100-109 میلی‌متر جیوه، ٢۵% افزایش پیدا کرده است؛ در حالی‌که این عدد برای مردان 130-139 میلی‌متر جیوه بود. بعلاوه، ریسک سکته‌ی مغزی در میان زنان با فشارخون سیستولیک 120 میلی‌متر جیوه وجود داشت؛ در صورتی که این عدد برای مردان 150 میلی‌متر جیوه بود. لازم است درمورد مقادیر استاندارد مختص هر جنسیت توضیح داده شود. ولی این مطالعه نشان‌دهنده‌ی اهمیت تجویز دارو برای جنسیت‌های مختلف است.

فشارخون در نوزادان و کودکان

جدول زیر مقادیر فشارخون را برحسب سن نشان می‌دهد:

فشارخون (میلی‌متر جیوه)	سن
60/40	نوزاد تازه متولدشده
80/60	شیرخواره
95/60	کودک نوپا
100/60	کودک مدرسه‌ای
110/70	نوجوان
120/70	بزرگسال
150/90	افراد مسن

هرچند بیماری فشارخون بالا بيشتر، مشکل بزرگ‌سالان است، حتی بچه‌ها هم می‌توانند به آن مبتلا شوند. فشارخون طبیعی در کودکان بسته به سن آن‌ها، قد و جنسشان متفاوت است. در صورت هرگونه نگرانی در مورد کودکتان با پزشک مشورت کنید. کودکان چاق یا دارای سابقه خانوادگی فشارخون درخطر بیشتری برای ابتلا به فشارخون هستند.

برخلاف بزرگسالان، هیچ عدد استانداردی برای کودکان وجود ندارد و با رشد بدن این مقادیر در حال تغییر هستند. به همین دلیل، این اعداد از یک گروه کنترل که از لحاظ سنی به هم نزدیک هستند (منحنی‌های صدک). اگر فشارخون بالاتر از صدک ٩۵ باشد، به‌عنوان فشارخون بالا تعریف می‌شود.

فشارخون بالاتر در کودکان و نوجوانان به مسئله‌ی مهمی برای سلامتی آن‌ها تبدیل شده است. اگر کودکان به هایپرتنشن مبتلاء شوند، باید از نظر بیماری‌های قلبی-عروقی یا بیماری‌های کلیوی و دیابت شیرین تحت نظر باشند. درمان‌های مؤثر شامل کاهش وزن (اگر دارای اضافه وزن است)، رژیم غذایی سالم و کم‌نمک، ورزش و عدم مصرف الکل و تنباکو است. شیوع هایپرتنشن در کودکان در سنین ٣ تا ١٨ سال، 3.6% است. اکثر کودکان مبتلاء به هایپرتنشن در بزرگسالی نیز از این عارضه رنج می‌برند.

فشارخون در دوران بارداری

فشارخون بارداری نوعی از بیماری فشارخون است که در سه‌ماهه دوم بارداری در بعضی افراد ایجاد می‌شود و اگر درمان نشود عواقب جدی‌ای ایجاد می‌کند که مادر و جنین ،هر دو را به خطر می‌اندازد. معمولاً این نوع از فشارخون پس از مدتی از زایمان به حالت طبیعی بازمی‌گردد.

به‌دلیل تغییرات هورمونی بسیاری از عملکردهای بدن در طول دوران بارداری تغییر می‌کنند. معمولاً فشارخون کمی کاهش پیدا می‌کند که این در اوایل بارداری بیشتر است و ضربان قلب نیز افزایش پیدا می‌کند. فشارخون پایین معمولاً مشکلی را برای مادر و کودک ایجاد نمی‌کند، ولی فشارخون خیلی بالا برای هردو آن‌ها خطرناک است. فشارخون باید تا حدود 140/90 میلی‌متر جیوه باشد.

انواع هایپرتنشن که در ادامه آمده در دوران بارداری شایع هستند (فراوانی هریک از آن‌ها به % آورده شده):

• هایپرتنشن مزمن: تشخیص پیش از بارداری یا در طول دوران بارداری (3%)
• پره‌اکلامپسی: هایپرتنشن که در طول دوران بارداری همراه پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار) (5-8%)
• ژستوز: پره‌اکلامپسی در زنان مبتلاء به فشارخون مزمن (20-25%)
• فشارخون بارداری: فشارخون بالا که از هفته‌ی بیستم بارداری مشخص می‌شود و تا هفته‌ی دوازدهم پس از زایمان به سطح نرمال می‌رسد (6%)

عوامل خطرساز، مواردی کلی مانند بیماری‌های کلیوی یا بیماری خودایمنی، چاقی، دیابت، سن بالا یا فشارخون مزمن هستند. بارداری‌های متعدد، دیابت بارداری و اولین زایمان نیز موارد خطرساز در دوران بارداری به شمار می‌آیند. علت پاتوفیزیولوژی هایپرتنشن در بارداری، اختلال در تشکیل جفت است که برای جنین خطراتی را ایجاد می‌کند.

اگر پره‌اکلامپسی به موقع درمان نشود، ممکن است به منجر به دکولمان جفت و یا تولد زودرس شود. نوع وخیم پره‌اکلامپسی ممکن است در زنان باردار منجر به آسیب‌دیدگی اندام‌ها و حمله‌ی تشنجی شود. از آن‌جایی که فشارخون بالا در طول دوران بارداری خطرات زیادی را برای مادر و جنین ایجاد می‌کند، لازم است این پارامتر به‌طور مرتب چک شود.

فشارخون در سنین بالا

ریسک ابتلاء به فشارخون با افزایش سن بیشتر می‌شود، زیرا کشسانی رگ‌های خونی به مرور کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل از هر چهار نفر، سه نفر بین سنین ٧٠ تا ٨۵ سال به فشارخون مبتلاء هستند. علاوه بر عدم کشسانی رگ‌ها، عادات سبک غذایی نیز عامل مهمی برای فشارخون بالا به شمار می‌آیند. مطالعات نشان می‌دهند که افراد بومی حتی در سنین بالا فشارخون ثابتی دارند. با این تفاسیر، درمان فشارخون بالا ضروری است، زیرا فشارخون بالا در سنین کهنسالی می‌تواند ریسک مرگ‌ومیر را افزایش دهد. تلاش‌هایی صورت گرفته است تا فشارخون سیستولیک زیر ١٤٠ میلی‌متر جیوه باقی بماند. دانشمندان اولم (Ulm)، آزمایشاتی را روی ١١٠٠ شرکت‌کننده انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که نرخ مرگ‌ومیر تا حد زیادی تحت تأثیر آسیب‌پذیری بدن افرادی است که مورد آزمایش قرار گرفتند. فشارخون مطلوب در افراد مسن، ١٣٠ میلی‌متر جیوه است که این عدد در میان افراد کهنسال و آسیب‌پذیر ١٦٠میلی‌متر جیوه بود. این مطالعه نشان‌دهنده‌ی اهمیت تنظیم فشارخون است. برای درمان هایپرتنشن، باید تناسب جسمی و ذهنی مدنظر قرار داده شود.

فشارخون در طول فعالیت‌های جسمانی

فشارخون معمولاً در طول فعالیت‌های جسمانی و موقعیت‌های تنش‌زا و پراسترس بالاتر است. وقتی فرد از لحاظ جسمی تحت فشار باشد به دلیل افزایش حجم ضربه‌ای قلب، فشارخون سیستولیک بالا می‌رود- از سوی دیگر، فشارخون دیاستولیک تقریباً ثابت باقی می‌ماند. بااین‌حال، فشارخون دیاستولیک نیز در طول فعالیت‌هایی با شدت بالا افزایش پیدا می‌کند. دلیل آن، انقباض ایزومتریک عضله و در نتیجه مقاومت عروق محیطی است.

ورزش منظم روزانه فشارخون شما را کاهش می‌دهد. برای افراد بزرگ‌سال حداقل 150 دقیقه ورزش با شدت متوسط در طول هفته (حداقل 5 روز ،حداقل روزی 30 دقیقه) توصیه می‌شود. این ورزش می‌تواند شامل راه رفتن تند، دوچرخه‌سواری،‌ کار در باغچه یا ورزش‌های ایروبیک باشد.

بااین‌حال، اثبات شده است که فعالیت جسمانی می‌تواند در بلندمدت فشارخون را کاهش دهد: با وجود کاهش تون سمپاتیک، حجم عصب واگ در حالت استراحت افزایش پیدا می‌کند. این باعث کاهش ضربان قلب و گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شود. با کاهش هر کیلوگرم از وزن بدن، فشارخون سیستولیک 1.5-2.0 میلی‌متر جیوه و دیاستولیک 1.2-1.5 میلی‌متر جیوه کم‌تر می‌شود. اگر فشارخون (سیستولیک) تا ١٦٠ میلی‌متر جیوه باشد، با سه جلسه ورزش در طول هفته قابل کنترل است. اگر فشارخون بیشتر از ١٦٠ میلی‌متر جیوه باشد، باید ابتدا برای جلوگیری از افزایش بیشتر فشارخون، داروهایی تجویز شود. دلیلش این است که فشارخون بالا یکی از عوامل مهم خطرساز برای ایست قلبی در طول فعالیت‌های جسمانی است. یک مطالعه‌ی دیگر نشان داد که از هر سه نفری که دچار ایست قلبی شده‌اند، یک نفر به فشارخون بالا مبتلا بوده است. تا چند سال پیش، افراد را به ورزش‌هایی با شدت پایین مانند دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی یا شنا تشویق می‌کردند و تمرینات قدرتی توصیه نمی‌شدند. بااین‌حال، مطالعات اخیر نشان داده است که این تمرینات بر کاهش فشارخون تأثیرات مثبتی دارند.

ولی باید این را در نظر داشته باشید که در کوتاه‌مدت، فشارخون ابتدا افزایش پیدا می‌کند. چیزی که در این‌جا اهمیت دارد این است که فشارخون نباید از حد مشخصی فراتر رود. انتخاب نوع ورزش نیز اهمیت دارد، زیرا برخی از ورزش‌ها حتی در افرادی که دارای فشارخون نرمال هستند، باعث افزایش سطح فشارخون می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهند که تمرینات منظم می‌تواند تا حد زیادی نرخ مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی را کاهش دهد. مطالعات گروهی که در طول بیش از ٢۵ سال انجام شدند، به این نتیجه رسیدند که نرخ مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی در افرادی که ورزش می‌کردند، نسبت به افراد دیگر ٧٠% کم‌تر بود. به‌طور کلی، فشارخون در طول فعالیت‌های جسمانی، موقعیت‌های تنش‌زا و پراسترس بیشتر است. وقتی فرد از لحاظ جسمی تحت فشار باشد به دلیل افزایش حجم ضربه‌ای قلب، فشارخون سیستولیک بالا می‌رود- از سوی دیگر، فشارخون دیاستولیک تقریباً ثابت باقی می‌ماند. بااین‌حال، فشارخون دیاستولیک نیز در طول فعالیت‌هایی با شدت بالا افزایش پیدا می‌کند.

عوامل مؤثر دیگر بر فشارخون

فشارخون بعد از غذا

پس از غذا، فشارخون تقریباً کم‌تر است. دلیلش این است که بدن انسان، مشغول هضم غذاست و اندام‌های گوارشی خون بیشتری مصرف می‌کنند. در نتیجه، حجم خون بدن تقریباً کاهش پیدا می‌کند و فشارخون نیز کم‌تر می‌شود. برای پیشگیری از خطا هنگام اندازه‌گیری فشارخون، لازم است این کار پس از صرف غذا انجام نشود.

بااین‌حال، اگر فشارخون پس از غذا کاهش زیادی پیدا کند،  postprandial hypotension(افت فشارخون بعد از غذا) گفته می‌شود. این عارضه باعث سرگیجه، سبکی سر و افزایش ریسک زمین خوردن می‌شود. این عارضه معمولاً در افرادی شایع است که مسن هستند و  فشارخون بالا دارند و یا افرادی که در بخشی از مغز دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند که کنترل سیستم عصبی خودمختار را برعهده داشته است- یعنی بیماری‌هایی مانند پارکینسون، سندرم شای دراگر یا دیابت. دلیلش این است که فشارخون در طول هضم غذا نمی‌تواند توسط رگ‌های خونی در اندام‌های دیگر حفظ شود. خوردن وعده‌های کوچک‌تر با کربوهیدرات کم‌تر نیز کمک‌کننده است.

فشارخون و آب‌وهوا

اغلب به اشتباه این‌طور در نظر گرفته می‌شود که دمای بالا باعث افزایش فشارخون بالا می‌شود. در حقیقت، ماجرا کاملاً برخلاف آن است: دمای بالا باعث گشاد شدن رگ‌ها می‌شود و در نتیجه فشارخون کاهش پیدا می‌کند. افت فشارخون برای افراد سالم خطرناک نیست، ولی ممکن است برای زنان باردار یا افراد مسن خطراتی جدی به همراه داشته باشد. از سوی دیگر اگر دما کاهش پیدا کند، بخصوص برای بیماران مبتلا به فشارخون بالا مسئله‌ساز می‌شود. کاهش دما باعث انقباض رگ‌های خونی شده و در نتیجه فشارخون بالا می‌رود.

فشارخون و قهوه

اثر کافئین قهوه بر افزایش فشارخون موقتی است، اما باعث ایجاد فشارخون دائمي نمی‌شود. شما می‌توانید با خیال راحت روزانه یک تا دو فنجان قهوه بنوشید.

نباید از قبل از اندازه‌گیری فشارخون، نوشیدنی‌های کافئین‌دار مصرف کنیم؛ زیرا در کوتاه‌مدت، فشارخون 10-20 میلی‌متر جیوه افزایش پیدا می‌کند. افزایش فشارخون پس از مصرف قهوه، حتی در افرادی که گاهی اوقات قهوه می‌نوشند نیز مشخص است- ولی با مصرف بیشتر کافئین، وابستگی به آن شروع می‎شود. یکی از سؤالات رایج این است که آیا مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار باعث افزایش فشارخون می‌شود. بررسی جامع و آنالیز گروهی (تعداد= 172,567) نشان داد که نوشیدن بیش از سه فنجان قهوه در روز در مقایسه با یک فنجان یا کم‌تر به افزایش فشارخون مربوط نیست. بااین‌حال، در افرادی که روزانه 1-3 فنجان قهوه می‌نوشیدند، افزایش فشارخون جزئی مشاهده شد.

فشارخون و نبض

مطالعه‌ی HARVEST نشان داد که ضربان قلب ١۵% از بیماران مبتلاء به فشارخون، بالای ٨۵ بود و در ٢٧% از آن‌ها، این عدد بالای ٨٠ ضربه در دقیقه بود. بعلاوه، در این مطالعه تپش قلب یکی از عوامل خطرساز برای افزایش فشارخون در نظر گرفته شد. 

تغییرپذیری ضربان قلب (HRV)، یعنی تغییر  فاصله‌ی زمانی میان دو ضربان قلب، در افراد مبتلاء به فشارخون بالا نسبت به افرادی با فشارخون نرمال کم‌تر بود. بعلاوه، کاهش HRV احتمال بروز هایپرتنشن را افزایش می‌داد.

برخلاف آن، در برخی از موارد فشارخون بالا، ضربان قلب در حالت استراحت پایین بود. رفلکس بارورسپتور این مسئولیت را برعهده دارد: اگر فشارخون افزایش پیدا کند، سیستم عصبی پاراسمپاتیک با عصب واگ تحریک می‌شود، سیستم عصبی سمپاتیک مهار می‌شود و در نتیجه ضربان قلب به دلیل تأثیرات منفی کرونوتروپیک کاهش پیدا می‌کند. از سوی دیگر، با افت فشارخون سیستم عصبی پاراسمپاتیک مهار می‌شود و در نتیجه ضربان قلب افزایش پیدا می‌کند.

همچنین، این نکته را در نظر داشته باشید که اندازه‌گیری فشارخون در مطب پزشک همیشه دقیق نیست. یکی از دلایل آن، فشارخون روپوش سفید (فشارخون بالای کاذب) است. از آن‌جایی که بیمار هنگام ویزیت پزشک کمی احساس برآشفتگی دارد، مقدار فشارخون اغلب بالاتر خواهد بود.

فشارخون بالا و نژاد

فشارخون بالا در بعضی نژادها در سن پایین‌تر و با شیوع بیشتری دیده می‌شود؛‌ مثل نژاد آفریقایی-آمریکایی.

فشارخون و نمک

سدیم موجود در نمک می‌تواند فشارخون را بالا ببرد. توصیه انجمن قلب آمریکا مصرف روزانه کمتر از 1.5 گرم سدیم است یعنی حدوداً نصف قاشق غذاخوری. غذاهای فرآوری شده و کنسروی سدیم بیشتری دارند.

فشارخون و استرس

استرس حتی در فرد طبیعی فشارخون را بالا می‌برد، اما هنوز به‌عنوان علت اصلی ایجادکننده فشارخون شناخته‌نشده است. استرس حتی سایر عوامل بیماری قلبی مثل دیابت و سیگار کشیدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تشدید می‌کند.

فشارخون و افزایش وزن

چاقی ،بار اضافه‌ای بر قلب وارد می‌کند و خطر ابتلا به فشارخون بالا را افزایش می‌دهد؛ بنابراین رژیم‌های طراحی‌شده برای كنترل فشارخون اغلب طوری هستند که کالری دریافتی و وزن را کاهش دهند. (به اسلاید رژیم DASH‌مراجعه شود.) حتی 5 کیلوگرم کاهش وزن تغییر اساسی در فشارخون ایجاد می‌کند.

فشارخون و الکل

تحقیقات نشان داده نوشیدن مشروبات الکلی، فشارخون را بالا می‌برد.

فشارخون و داروها

بعضی از داروهای مصرفی در سرماخوردگی و آنفولانزا (ضد احتقان ها) می‌توانند فشارخون را بالا ببرند. سایر داروها شامل :بعضی مسکن‌ها (NSAIDS)، کورتون ها، قرص‌های لاغری، قرص‌های ضدبارداری و بعضی داروهای ضدافسردگی هستند. اگر شما مبتلا به فشارخون بالا شدید، حتماً با پزشکتان در مورد داروها و مکمل‌هایی که استفاده می‌کنید، ‌مشورت کنید.

فشارخون روپوش سفید

گاهی بعضی از بیماران فقط در مطب پزشک فشارخون بالا دارند. علت استرس است. این افراد در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشارخون بالا هستند. برای تشخیص این حالت با پزشکتان مشورت کنید.

درمان فشار خون بالا

درمان با مدرها(داروهای ادرار آور)

اگر رژیم غذایی و ورزش به‌تنهایی کافی نباشند، درمان با مدرها اغلب خط اول درمان است. آن‌ها آب و سدیم اضافی بدن را دفع می‌کنند و موجب دفعات بیشتر ادرار کردن می‌شوند. بعضی مدرها با کاهش پتاسیم بدن موجب ضعف عضلانی، درد پا و خستگی می‌شوند. بعضی قند خون بیماران دیابتی را بالا می‌برند؛ اما درهرحال تصمیم نهایی به عهده پزشک شماست.

درمان با بتابلاکر ها

این داروها مثل آتنولول، ضربان قلب و فشارخون را کاهش می‌دهند و برای بیماران مبتلا به آریتمی (نامنظمی ضربان قلب) هم مفید هستند. عوارض جانبی می‌تواند شامل بی‌خوابی،‌ افسردگی، سرگیجه، خستگی،‌احساس سرما در دست‌وپا و اختلالات عملکرد جنسی باشد.

درمان با مهارکننده‌های ACE

داروهایی مثل کاپتوپریل و انالاپریل در این خانواده قرار دارند. عوارض جانبی شامل سرفه خشک، سرگیجه و نوعی عارضه پوستی است. این داروها در دوران بارداری نباید مصرف شوند ولی در بیماران دیابتی بسیار مناسب می‌باشند.

داروهای خانواده‌ی ARB

داروهایی مثل والسارتان و لوزارتان در این گروه قرار دارند که عملکردشان مشابه گروه قبلی است ولی عوارض جانبی کمتری (مثل سرفه خشک )ایجاد می‌کند. شروع اثر آن‌ها گاهی چند هفته طول می‌کشد. عوارض شامل: سرگیجه، درد عضلات و بی‌خوابی است. این‌ها نيز در بارداری منع مصرف دارند.

درمان با مهارکننده‌های کلسیم

داروهای این خانواده شامل آملودیپین، وراپامیل، ديلتيازم و … است. این داروها می‌توانند موجب سرگیجه، تپش قلب، ورم مچ پا، سردرد و یبوست شوند. آن‌ها را باید با غذا يا شیر مصرف کنید و از مصرف همزمان آب گریپ فروت و الکل با آن‌ها خودداری کنید.

سایر داروها

داروهای دیگری نیز برای کنترل فشارخون بالا وجود دارد که اگر سایر داروهای قبلی موفق به کنترل فشارخون شما نباشند پزشکتان ممکن است آن‌ها را برای شما تجویز کند.

درمان‌های مکمل

مدیتیشن می‌تواند با ایجاد آرامش موجب کاهش فشارخون شود. یوگا و تنفس عمیق هم کمک‌کننده است. این تکنیک‌های آرامش‌بخش باید با اصلاح رژیم غذایی و ورزش همراه شود. مراقب باشید که درمان‌های گیاهی ممکن است با سایر داروهای شما تداخل داشته باشد و برایتان مضر باشد. در این زمینه حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

زندگی با فشارخون بالا

دقت کنید که فشارخون بالا یک بیماری مادام‌العمر است؛ بنابراین مهم است که بدانید همیشه باید داروی خود را مصرف کنید و فشارخونتان را پایش کنید. اگر فشارخون شما کنترل شده باشد،‌احتمال سکته مغزی و قلبی و نارسایی کلیه کاهش می‌یابد.

تنظیم فشارخون

هدف فشارخون شریانی این است که از خونرسانی به تمام اندام‌ها اطمینان حاصل کند. به این منظور، بدن فشارخون شریانی را تنظیم می‌کند یا مستقیماً جریان خون را به اندام موردنظر می‌رساند.

تنظیم فشارخون در مغز یا در انتقال به نخاع اتفاق می‌افتد. در این‌جا، ساختار شبکه‌ای در بصل‌النخاع قرار گرفته است. این سیستم عصبی گسترده و پراکنده در ساقه‌ی مغز، سیستم گردش خون را کنترل می‌کند و خود آن، تحت کنترل هیپوتالاموس است.

در تنظیم جریان خون و فشارخون، میان مکانیزم‌های تنظیمی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تمایز ایجاد می‌شود که این به مقاومت عروقی تأثیر می‌گذارد.

تنظیم کوتاه‌مدت

تنظیم کوتاه‌مدت فشارخون در چند ثانیه اتفاق می‌افتد. رگ‌های تنظیم‌کننده فشارخون و قلب مسئولیت این کار را برعهده دارند. قلب می‌تواند با تنظیم حجم ضربه‌ای و ضربان قلب میزان فشارخون را تغییر دهد.

در کوتاه‌مدت، تنظیم فشارخون با تنظیم سیستم‌های عصبی پاراسمپاتیک و سمپاتیک اتفاق می‌افتد. برای مثال، اگر فشارخون افزایش پیدا کند، سیستم عصبی سمپاتیک مانع آن می‌شود و سیستم عصبی پاراسمپاتیک فعال می‌شود. تحریک سیستم عصبی پاراسمپاتیک باعث کاهش ضربان قلب و کاهش مقاومت عروقی رگ‌ها می‌شود و در نتیجه حجم خون، خون برگشتی به قلب و حجم ضربه‌ای نیز کاهش پیدا می‌کند. تنظیم سیستم‌های عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک از طریق گیرنده‌های فشار انجام می‌شود. این گیرنده‌ها در دیواره‌های رگ‌های خونی قرار دارند که میزان فشارخون را نشان می‌دهند.

تنظیم میان-بلند مدت

1. سیستم رنین-آنژیوتانسین-آلدوسترون (RAAS)

زمانی که فشارخون سیستولیک ١٠٠ میلی‌متر جیوه یا کم‌تر باشد، آنزیم رنین در کلیه‌ها ترشح می‌شود. این آنزیم، پروتئینی به نام آنژیوتانسینوژن را به آنژیوتانسین ١ تقسیم می‌کند. آنژیوتانسین ١ هم توسط آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)، به آنژیوتانسین ٢ تقسیم می‌شود. در اثر آنژیوتانسین ٢، انقباض عروق خونی (شریان‌های کوچک) اتفاق می‌افتد و در نتیجه فشارخون بالا می‌رود. بعلاوه، آنژیوتانسین ٢ هورمون‌های ADH را از غده‌ی هیپوفیز و  هورمون آلدوسترون را از غده‌ی فوق کلیه ترشح می‌کند. هورمون‌های آنژیوتانسین ٢ و ADH، سدیم (نمک) را در بدن حفظ می‌کنند، ولی آلدوسترون دفع پتاسیم را افزایش می‌دهد. میزان بالای سدیم باعث جمع شدن آب در بدن می‌شود و در نتیجه، حجم خون افزایش پیدا می‌کتد و فشارخون بالا می‌رود.

سیستم RAAS برای کاهش فشارخون مطلوب است: از یک جهت، تقسیم آنژیوستانین ١ به آنژیوستانین ٢ ممکن است تحت تأثیر مهارکننده‌های آنزیم باشد. از جهت دیگر، آنژیوستانین ٢ با داروهای آنتاگونیست گیرنده‌ی AT1 (زارتان‌ها) مهار می‌شود.

2. Gauer-Henry reflex

در Gauer-Henry reflex، ترشح هورمون ADH با وضعیت فشارخون تغییر می‌کند. اگر فشارخون افزایش پیدا کند، ADH در تالاموس ترشح می‎شود و در نتیجه کلیه آب بیشتری دفع می‌کند. اگر فشار خون پایین باشد، این مکانیزم برعکس عمل می‌کند.

3. Atrial dilatation reflex (با استفاده از هورمون ANP)

Gauer-Henry reflex بر دفع آب از کلیه‌ها که به سطح خون قلب مربوط است تأثیر می‌گذارد. زمانی که حجم بدن زیاد باشد، حجم خون دهلیز افزایش پیدا می‌کند و در نتیجه، منبسط می‌شود. اگر انبساط شریانی افزایش پیدا کند، فشارخون با ترشح هورمون ANP در قلب، کاهش پیدا می‌کند. اگر ANP بیشتری ترشح شود، کلیه سدیم و آب بیشتری را دفع می‌کند، تون پاراسمپاتیک افزایش پیدا می‌کند و تون سمپاتیک مهار می‌شود.

مترجم : دکتر مریم خرمشاهی (متخصص قلب و عروق)