سوالات متداول درباره پانسمان هیدروکلوئیدی
مقدمه‌ای بر پانسمانهای هیدروکلوئیدی
پانسمانهای هیدروکلوئیدی جزو پرکاربردترین پانسمانهای مدرن هستند؛ این بدان معنا نیست که کاربرد و طرز استفاده‌ی آنها برای همه روشن و قابل درک بوده است. این مقاله درصدد است تا به پرسش‌های پرتکرار در این مورد پاسخ دهد. البته باید توجه داشته باشید که این پاسخ‌ها مطلق نیستند، بلکه صرفا به عنوان نقطه آغازی برای شناخت بیشتر و بهتر کابرد این نوع پانسمان‌ها در نظر گرفته می‌شوند.
پانسمان هیدروکلوئیدی چیست؟
پانسمان هیدروکلوئیدی نوعی پانسمان است که حاوی عوامل ژل مانند از قبیل سدیم کربوکسی متیل سلولز (NaCMC) و ژلاتین است. در بسیاری محصولات، این مواد با الاستومرها و چسب‌ها ترکیب می‌شوند و برروی یک حامل که معمولا فوم یا فیلم پلی اورتان است سوار می‌شوند تا یک لایه‌ی ویفری ضدآب، خودچسبنده و جاذب تشکیل دهند.
هیدروکلوئیدها ترشح زخم را به خود جذب کرده و نوعی ژل را تشکیل می دهند که خواص این ژل به ماهیت فرمولاسیون به کار رفته در پانسمان بستگی دارد. برخی پانسمان ها یک ژل منسجم را تشکیل می دهند که عمدتا در داخل ساختار چسبنده‌ی پانسمان قرار دارد؛ سایر انواع پانسمان ها، ژل های متحرک‌تر و با چسبندگی کمتری را تشکیل می دهند که در ساختار خود پانسمان باقی نمی ماند.
در حالت عادی بیشتر هیدروکلوئیدها نسبت به بخار آب نفودناپذیر هستند، اما با انجام فرآیند ژل شدن، پانسمان به تدریج نفوذپذیرتر می شود. بدین ترتیب، از بین رفتن آب از طریق پانسمان سبب افزایش توانایی محصول برای مقابله با تولید ترشحات زخم می‌شود.
یکی از ویژگی‌های هیدروکلوئیدها که پزشکان و کادر درمان همواره از آن استقبال می کنند، چسبندگی به سطح مرطوب است. برخلاف بسیاری از پانسمان‌ها، پانسمانهای هیدروکلوئیدی می‌توانند علاوه بر محیط خشک، چسبندگی خوبی به محیط مرطوب نیز داشته باشند.
بهترین شیوه‌ی استفاده از پانسمانهای هیدروکلوئیدی به چه صورت است؟
کاربرد پانسمانهای هیدروکلوئیدی بسیار ساده است؛ باید پانسمان را هر 3 الی 5 روز تعویض نمایید و این عوض کردن با احتیاط صورت گیرد که سبب بروز آسیب به زخم نشود. این ویژگی باعث می شود که پانسمان های هیدروکلوئیدی گزینه های درمانی مناسبی برای زخم های فاقد آلودگی، گرانوله و سطحی‌ای باشند که ترشحات اندک تا متوسط دارند.
هیدروکلوئیدها انسداد موثری را ایجاد می‌کنند؛ علاوه بر این، در زخم‌های خشک دارای اثر نرم‌کنندگی هستند و برای جلوگیری از گسترش عفونت MRSA (با ایجاد مانع انسدادی فیزیکی) می شوند.
آیا استفاده از پانسمانهای هیدروکلوئیدی سبب بروز عوارض جانبی می‌شود؟
درماتیت تماسی
حدود بیست سال است که پانسمانهای هیدروکلوئیدی مخصوص زخم مورد استفاده قرار می گیرند و ندرتا سبب بروز درماتیت تماسی آلرژیک شده اند. با این حال، برخی پانسمانهای هیدروکلوئیدی حاوی استر پنتا اریتریتول کلوفون هیدروژنه هستند که به عنوان یک عامل چسبنده در پانسمان به کار رفته است و این ماده سبب حفظ ماهیت حساس‌سازی کلوفونی می‌شود.
پانسمانهای هیدروکلوئیدی چه مقدار مایع را به خود جذب می‌کنند؟
قابلیت جذب مایعات پانسمانهای هیدروکلوئیدی در طی زمان و با واردشدن محصولات جدید، متغیر است. پژوهشات آزمایشگاهی حاکی از آنند که ممکن است این نوع پانسمان‌ها برای زخم های با ترشح متوسط تا زیاد مناسب نباشند. سایر پژوهش ها نشان داده اند که درصورتی که پانسمان به درستی برروی زخم قرار گیرد و استفاده شود، می‌تواند مقدار ترشحات را کاهش دهد.
نقش پانسمانهای هیدروکلوئیدی در ماگوت تراپی (لارو درمانی) چیست؟
با وجود دهه‌ها تجربه‌ی پزشکان در خصوص ماگوت تراپی (لارو درمانی)، همچنان استفاده و انتخاب پانسمان‌هایی با متریال مناسب به صورت چالش باقی مانده است. پانسمان باید ویژگی‌هایی از این دست داشته باشد: (1) از فرار لاروها جلوگیری کند، (2) امکان رسیدن اکسیژن به لاروها را فراهم کند، (3) تخلیه ترشحات زخم را تسهیل نماید، (4) امکان معاینه و مشاهده زخم را فراهم آورد، (5) نیازمند حداقل امکانات نگهداری باشد و (6) کم هزینه باشد.
یک مرکز تحقیقاتی نوعی پانسمان قفسه‌مانند دولایه ساخت که لایه‌ی زیری آن شامل یک پد هیدروکلوئیدی بود که روی پوست سالم اطراف زخم قرار می‌گرفت و لایه‌ی بالایی آن توسط یک مش ابریشمی یا نایلونی ظریف پوشانده می‌شد. بافت نکروزشده‌ی مایع از طریق مش تخلیه شده و توسط لایه بالایی پانسمان (گاز) جذب می‌شود. این لایه به صورت مرتب تعویض می‌گردد. از این طریق پژوهشگران توانستند با استفاده از متریالی که به آسانی در دسترس بود، لاروها را در داخل محیط زخم نگه دارند.
نقش پانسمانهای هیدروکلوئیدی در درمان اسکارهای هیپرتروفیک و کلوئیدی چیست؟
نقش لایه‌ی ژل سیلیکونی در درمان اسکارهای هیپرتروفیک و کلوئیدی مورد بررسی قرار گرفته است. مکانیسم اثر آن ممکن است با هیدراتاسیون اسکار در ارتباط باشد. یک مطالعه‌ی آینده‌نگر تصادفی کنترل‌شده با هدف ارزیابی و بررسی یک پانسمان هیدروکلوئیدی انسدادی انجام شد که از طریق ایجاد یک محیط مرطوب عمل می‌کند. طی این پژوهش، اندازه و حجم اسکار، رنگ آن، علایم بیمار و اندازه‌گیری اکسیژن از طریق پوست انجام شد.
این مطالعه نشان داد که در هر دو روش درمانی که به مدت دو ماه ادامه یافتند، درد و خارش زخم به طرز قابل توجهی کاهش یافت و انعطاف‌پذیری نیز افزایش پیدا کرد. نویسندگان پژوهش فوق به این نتیجه رسیدند که هیدراتاسیون اسکار سبب بهبود علایم می‌شود اما تغییری در پارامترهای فیزیکی ایجاد نمی‌کند.
آیا پانسمانهای جدید جایگزین پانسمانهای هیدروکلوئیدی شده‌اند؟
طی سالهای اخیر، انواع زیادی از پانسمان‌ها وارد بازار شده‌اند که از این میان تنها چند نوع از آنها جدید و نوآورانه بوده‌اند. موفقیت و محبوبیت مداوم پانسمانهای هیدروکلوئیدی تا حد زیادی به خاصیت انسدادی آنها مرتبط است. هر نوع پانسمان جدیدی که وارد بازار می‌شود باید عملکردی برابر با یا بهتر از پانسمانهای هیدروکلویئدی داشته باشد و یا قیمت آن رقابتی و ارزانتر باشد. در حال حاضر، تولیدکنندگان پانسمانهای فومی پلی اورتان آنها را به عنوان جایگزین پانسمانهای هیدروکلوئیدی معرفی می‌کنند.
برخی پژوهش‌ها نیز به مقایسه‌ی پانسمان هیدروکلوئیدی و پانسمانهای جدید پرداخته‌اند. در یک مطالعه‌ی بالینی تصادفی‌سازی‌شده و کنترل‌شده که 100 بیمار مبتلا به زخم پا و 99 بیمار مبتلا به زخم فشاری شرکت داشتند، از دو روش درمانی با پانسمان هیدروکلوئیدی و پانسمان هیدروپلیمری استفاده کردند.
از لحاظ نشت مایع و تولید بو، تفاوت‌های آماری معناداری میان پانسمان هیدروپلیمری و پانسمان هیدروکلوئیدی مشاهده شد (پانسمان هیدروپلیمری عملکرد بهتری داشت) اما هیچ تفاوت آماری معناداری از لحاظ تعداد بیماران بهبودیافته‌ی مبتلا به زخم پا یا زخم فشاری مشاهده نشد (نوع پانسمان تاثیری بر سرعت یا نحوه‌ی بهبود بیماران نداشت).
ممکن است در آینده پانسمانهای هیدروکلوئیدی به صورت گزینشی‌تر مورد استفاده قرار گیرند، اما این به معنای منسوخ‌شدن این نوع پانسمان‌ها نیست.
آیا پانسمانهای هیدروکلوئیدی مقرون به صرفه هستند؟
مطالعات زیادی وجود دارد که حاکی از موثرتربودن پانسمانهای هیدروکلوئیدی نسبت به پانسمانهای قدیمی مانند گاز پارافین، گاز خشک و گازهای آغشته به سالین هستند. اما با این وجود، و با توجه به کاهش قیمت‌ها در طی چند دهه2ی اخیر، بسیاری از پزشکان هنوز هم از مواد و روش‌های منسوخ استفاده می‌کنند.
هنگامی که اثربخشی روش پانسمان انسدادی هیدروکلوئیدی با روش معمولی پانسمان گاز مرطوب تا خشک مقایسه می‌شود به این نتیجه می‌رسیم که بیمار در روش اول، شانس بیشتری برای بهبودی سریعتر و درد کمتر دارد.
علاوه بر این، زمان مراقبت از زخم نیز به میزان قابل توجهی کاهش می یابد، زیرا زخم نیازی به پانسمان طولانی مدت ندارد. بدین ترتیب زمان پانسمان زخم نیز کاهش می‌یابد. علاوه بر هزینه‌ی زمان حرفه‌ای تخصیص داده شده، هزینه‌های متریال مصرفی نیز کاهش می‌یابد.
نتایج مشابهی در بیماران مبتلا به زخم پا نیز مشاهده شد.
آیا استفاده از پانسمان هیدروکلوئیدی سبب کاهش احساس درد می‌شود؟
درد یکی از علایم زخم‌های سطحی، مانند نقاط اهداکننده در پیوند پوست است که هنگام تعویض پانسمان بیشتر احساس می‌شود.
یک کارآزمایی تصادفی‌سازی‌شده‌ی آینده‌نگر به مقایسه‌ی اثرات گاز پارافین و پانسمان هیدروکلوئیدی بر نقاط اهداکننده در پیوند پوست پرداخته شد. نتایج حاکی از آن بود که درد ناشی از پانسمان هیدروکلوئیدی کمتر از گاز پارافین است، همچنین پانسمان هیدروکلوئیدی منجر به بهبودی سریعتر نواحی اهداکننده در پیوند پوست می‌شود.
در پژوهش دیگری که بیماران دارای پارگی پوستی، ساییدگی و برش‌های جزئی ناشی از عمل در آن شرکت داده شده بودند، استفاده از پانسمان هیدروکلوئیدی و نوعی پانسمان غیرچسبنده مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. دوره‌ی بهبودی در هر دو گروه یکسان بود، اما بیمارانی که از پانسمان هیدروکلوئیدی استفاده می کردند، درد کمتری داشتند، به مسکن کمتری نیازمند بودند، و می توانستند فعالیت‌های روزمره‌ی عادی خود از جمله استحمام و دوش گرفتن را بدون بروز مشکل برای زخم یا پانسمان انجام دهند.
مکانیسم دقیق مربوط به تاثیر هیدروکلوئید در کاهش درد هنوز به طور کامل شناسایی نشده است، اما برخی توضیحات احتمالی مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند.
آیا تفاوتی میان برندهای مختلف وجود دارد؟
محصولات برندهای مختلف از نظر ساختار، انعطاف پذیری، ابعاد، خواص مربوط به جابه‌جایی مایعات و احتمالا در سایر پارامترهای عملکردی با یکدیگر تفاوت دارند. مشکل اینجاست که مطالعات و پژوهش‌های اندکی به مقایسه و بررسی برندهای مختلف پرداخته‌اند. به دلیل عدم وجود تحقیقات آزمایشگاهی کافی و فقدان تحقیقات متمرکز بر موجودات زنده (حیوانات، گیاهان و یا پرسلولی‌ها)، ادعاهای تولیدکنندگان این محصولات مبتنی بر مقایسه‌های غیرمستقیم است، مانند مقایسه‌‌هایی که براساس مطالعات رقیب صورت گرفته که در آن پانسمانهای هیدروکلوئیدی و گاز پارافین با یکدیگر مقایسه می‌شوند. تاکنون یک یا دو مطالعه‌ی مقایسه‌ای از رضایت بیماران منتشر شده است که البته فاقد ارزش بالینی هستند و به طور کلی می‌توان گفت که تنها ارزش بازاریابی دارند.
آیا بدون برداشتن پانسمان هیدروکلوئیدی، امکان تصویربرداری دوبلکس رنگی از ناحیه موردنظر وجود دارد؟
تصویربرداری دوبلکس رنگی یک متود رایج و قابل قبول برای تعیین بازبودن و وضعیت همودینامیک در گرافت‌های اینفرانگوئینال و شریانهای بومی است. اغلب پانسمان‌هایی وجود دارند که بخش فوقانی رگ را می‌پوشانند و مانع از اسکن آن قسمت می‌شوند.
یک مطالعه‌ی کور به بررسی و مقایسه‌ی اسکن شریانهای فمورال سطحی نرمال با اسکن در شرایطی پرداخت که یکی از پنج نوع پانسمان رایج (به صورت رندوم) روی پوست فوقانی شریان موردنظر قرار داده شده بود. اپراتور کور، درجه‌بندی سیگنال تولیدشده را در مقیاس آنالوگ خطی انجام داد.
طی این مطالعات مشخص شد که پانسمان حاوی مواد جاذب و همچنین پانسمان غشایی (ممبران) دو لمینه به هیچ وجه امواج فراصوت را از خود عبور نمی‌دهد. پانسمان دو غشایی نازک امکان ایجاد سیگنالهای داپلر واضح، تصاویر جریان رنگی و همچنین تصاویری با کیفیت از نوع B-mode را فراهم می‌کند. پانسمان هیدروکلوئیدی نازک این امکان را فراهم می‌کند که تصاویر واضحی از نوع B-mode از هر شریان مشاهده شود و یک شکل موج داپلر مناسب حاصل گردد. با وجود این که نگاشت جریان رنگی در هرکدام از شریانها امکان پذیر بود، اما کیفیت آن کمتر از حد مطلوب بود.
در بیمارانی که نیازمند پانسمان بودند و در همان ناحیه‌ی پانسمان نیز باید اسکن داپلکس جریان رنگی از شریانها انجام می‌شد، الزام وجود محصولی احساس می‌شد که انتقال و عبور امواج فراصوت را فراهم آورد و در عین حال نیاز به برداشتن پانسمان جهت انجام معاینه و بررسی را کاهش دهد.
میزان تاثیرگذاری پانسمانهای هیدروکلوئیدی بر سوختگی‌های با ضخامت جزئی چقدر است؟
یک پژوهش به بررسی فرمولاسیون پانسمان هیدروکلوئیدی با پانسمان گاز پارافین سولفادیازین/ کلر هگزیدین نقره در درمان سرپایی سوختگی‌های پوستی با ضخامت جزئی پرداخت. زخم‌های ناشی از سوختگی تا زمانی که اپیتلیالیزاسیون مجدد اتفاق افتاد، مورد بررسی مداوم قرار گرفتند. هیچ تفاوت آماری از لحاظ مدت زمان بهبودی و پاسخ فردی بیماران به درمان در میان دو گروه مورد مطالعه مشاهده نشد.
با این حال، استفاده از پانسمان (اما نه برداشتن آن) در گروهی که از پانسمان هیدروکلوئیدی استفاده می‌کردند ساده‌تر بود. علاوه بر این، گروهی که از پانسمان هیدروکلوئیدی استفاده می کردند، دفعات کمتری پانسمان خود را تعویض می نمودند. به طور میانگین چنین آماری به دست آمد: در این گروه، هر فرد تقریبا سه مرتبه پانسمان خود را تعویض می‌کرد، حال انکه در گروه گاز پارافین سولفادیازین/ کلرهگزیدین نقره، هر فرد تقریبا هشت مرتبه پانسمان را تعویض می‌نمود. در این پژوهش، هر دو روش به یک اندازه در درمان سوختگی‌های با ضخامت جزئی موثر و مناسب بودند.
آیا استفاده از پانسمان هیدروکلوئیدی در افراد دیابتی منع مصرف دارد؟
یک مطالعه‌ی تصادفی سازی شده و کنترل شده‌ی باز بر روی 44 بیمار مبتلا به دیابت انجام شد که دارای زخم‌های نکروزه‌ی پا بودند و با نوار چسب اکسید روی یا پانسمان هیدروکلوئیدی انسدادی چسبنده تحت درمان قرار گرفته بودند. 14 بیمار از 21 بیمار تحت درمان با نوار چسب اکسید روی، شاهد بهبود 50 درصدی زخم‌های نکروزه‌ی خود بودند. حال آنکه 6 بیمار از 21 بیمار تحت درمان با پانسمان هیدروکلوئیدی شاهد بهبودی قابل توجه خود بودند (تفاوت معنی‌دار از لحاظ آماری). 15 بیمار در طول این مطالعه‌ی پنج هفته‌ای، افزایش وسعت ناحیه‌ی درگیر با نکروز را تجربه کردند و از این میان، 10 بیمار با پانسمان هیدروکلوئیدی درمان شدند.
با وجود این که زخم‌های این بیماران نکروزه بودند، اما پزشکان تاکید فراوانی بر استفاده از پانسمانهای هیدروکلوئیدی را به ویژه برای محافظت از زخم در هنگام برداشتن بافت نکروزه دارند.
زخم پا در افراد مبتلا به دیابت، که اغلب زخم دیابتی نیز گفته می‌شود، معمولا دارای دو منشاء عروقی و نوروپاتیک است؛ درمان دو نوع زخم با ظاهر مشابه از طریق یک روش درمانی، منطقی نیست. این موضوع از زمان معرفی پانسمانهای هیدروکلوئیدی مورد بحث بوده است. در حال حاضر بهترین توصیه و دستورالعمل این است که در بیماران دیابتی باید این نوع پانسمان‌ها را با احتیاط استفاده کرد.
تاثیر پانسمان هیدروکلوئیدی بر رشد باکتری‌ها چیست؟
30 بیمار مبتلا به زخم اندام تحتانی با منشاءهای متفاوت، از طریق استفاده از پانسمان هیدروکلوئیدی به صورت دو مرتبه در هفته به مدت 12 هفته متوالی تحت درمان قرار گرفتند. هیچ نوع درمان شیمیایی ضدباکتریایی استفاده نشد. قبل از آغاز درمان، بخشی از اگزودا و ترشح زخم کشت داده شد و پس از آن، این عمل به صورت هفته‌ای یکبار یا دوهفتع یکبار انجام شد.
نتایج این پژوهش حاکی از وجود فلور باکتریایی در ترکیب با شیوع استافیلوکوکوس اورئوس بود. میانگین دوره درمان حدود 67 روز بود. میانگین فاصله بین تعویض پانسمان‌ها حدود 4.1 روز بود. کشت‌های باکتریایی بعدی نشانگر تداوم وجود فلور باکتریایی اولیه بودند، اما هیچ نوع ارتباطی میان نوع فلور باکتریایی و شواهد بالینی عفونت، یا نوع باکتری فلورا و میزان بهبود زخم یافت نشد.
در مطالعه‌ی دیگری، فلور باکتریایی زخم‌های وریدی مزمن تحت درمان با پانسمان هیدروکلوئیدی انسدادی طی هشت هفته مورد مطالعه قرار گرفت. فلور به طور کلی پایدار و ثابت بود. هنگامی که گونه‌ای باکتریایی وجود داشت، به همان صورت باقی می‌ماند. البته به استثنای سودوموناس که ظاهرا توسط پانسمان مهار می‌شد. از هر 20 زخم، 12 مورد حاوی باکتریهای بی‌هوازی بودند و به نظر نمی‌رسید که وجود نوع خاصی از باکتری‌ها سبب اختلال در بهبودی زخم شود.