بازارطب | تجهیزات پزشکی بازارطب
پوکی استخوان چیست؟
استئوپروز یا پوکی استخوان به معنای استخوان سوراخ دار است.
استخوان‌های ما در حدود ۳۰ سالگی در محکم‌ترین وضعیت خود هستند. سپس شروع به از دست دادن تراکم می‌کنند.
بیش از ۱۰ میلیون آمریکایی پوکی استخوان دارند که خطر شکستگی را افزایش می‌دهد.
تقریباً نیمی از زنان حدود ۵۰ سال و بالاتر شکستگی ناشی از پوکی استخوان را در طول عمر خود تجربه می‌کنند.
نشانه‌های پوکی استخوان
ممکن است تا زمان شکستگی استخوان یا ناهنجاری ستون فقرات حتی متوجه پوکی استخوان نشوید.
در واقع ممکن است حتی بدون خبر داشتن از مشکلتان، میزان قابل توجهی تحلیل استخوانی داشته باشید.
درد ستون فقرات، ناشی از تغییر در مهره‌ها، ممکن است اولین نشانه از اینکه “چیزی درست نیست” باشد .
پوکی استخوان علت اصلی شکستگی استخوان
سالانه یک و نیم میلیون شکستگی به علت پوکی استخوان اتفاق می افتد. شکستگی‌های (compressed) ستون فقرات شایع‌ترین شکستگی بوده و می‌توانند مهره‌ها را فشرده کند و باعث تغییر شکل در ستون فقرات شوند.
شکستگی ناحیه لگن (hip) می‌تواند باعث مشکلات حرکتی ماندگار شود و حتی خطر مرگ را افزایش دهد.
شکستگی‌هایی مثل مچ دست و حلقه لگن (pelvis) و غیره در افراد مبتلا به پوکی استخوان شایع‌تر است.
علت پوکی استخوان چیست؟
استخوان در طول زندگی دائما در حال بازسازی است.
استخوان از کلاژن (پروتئینی که چهارچوب پایه را فراهم می‌کند) و فسفات کلسیم (ماده معدنی که استخوان را سفت و سخت می‌کند) تشکیل شده است.
با افزایش سن استخوانی که از دست می‌دهیم بیشتر از آنی است که جایگزین می‌کنیم.
بزرگ‌ترین تغییر در تراکم استخوان در زنان، طی ۵ تا ۷ سال بعد از یائسگی به وجود می آید.
بیشتر بخوانید > ۵ علامت پوکی استخوان که نباید نادیده بگیرید
آیا همه پوکی استخوان می‌گیرند؟
تحلیل بافت استخوانی یک بخش طبیعی از روند پیری است. اما همه افراد آنقدر تراکم استخوان از دست نمی‌دهند که منجر به پوکی استخوان شود. در هر حال هرچه مسن‌تر شوید بیشتر در معرض پوکی استخوان هستید. استخوان زنان عموماً از استخوان مردان ضعیف‌تر است و پس از یائسگی نیز تراکم استخوان کاهش سریعی دارد. پس تعجب‌آور نیست که حدود ۸۰ % از آمریکایی‌های دچار پوکی استخوان را زنان تشکیل می دهند.
عوامل غیر قابل کنترل پوکی استخوان
زنان لاغر و ریزنقش بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند. هم ارث و هم‌نژاد در این مسئله نقش دارد. پوکی استخوان در میان سفیدپوستان و نژاد آسیایی شایع‌تر است. هرچند که آمریکایی‌های آفریقایی تبار و اسپانیایی‌ها هم در معرض خطر هستند. برخی بیماری ها مانند دیابت نوع ۱، آرتریت روماتوئید، بیماری التهابی روده و اختلالات هورمونی نیز با تحلیل بافت استخوانی مرتبط است.
عوامل قابل کنترل پوکی استخوان
مصرف سیگار، بی تحرکی، کمبود کلسیم و ویتامین D شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان قرار می‌دهد. نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی هم باعث تحلیل استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شود. مصرف داروهایی همچون کورتیکواستروئید، داروهای ضد التهاب آسم و غیره نیز ریسک پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. اختلالات غذا خوردن (بی اشتهایی یا پرخوری عصبی) نیز می‌تواند با اخلال در سلامت رژیم غذایی به سلامت استخوان لطمه بزند.
آیا مردان هم پوکی استخوان می‌گیرند؟
پوکی استخوان در زنان شایع‌تر است اما مردان هم در معرض خطر هستند. در واقع حدود ۲۵ % از مردان بالای ۵۰ سال شکستگی ناشی از پوکی استخوان دارند. از آن جایی که اغلب پوکی استخوان به عنوان یک بیماری زنانه در نظر گرفته می‌شود پوکی استخوان ممکن است در مردان تشخیص داده نشود.
تشخیص پوکی استخوان
متخصصین از آزمایشات متعددی برای تشخیص استفاده می کنند. نوع آزمایش بستگی به عوامل مختلف و شرایط بیمار دارد. در ادامه به برخی از این روش ها می پردازیم.
اسکن تراکم استخوان DXA
در موارد زیر معمولا از اسکن تراکم استخوان DXA برای تشخیص پوکی استخوان استفاده می کنند:
- سنین بالای ۵۰ سال و دارای شکستگی استخوان
- زنان بالای ۶۰ سال
- مردان بالای ۷۰ سال
- دوران یائسگی
- مردان ۵۰ تا ۶۹ ساله با عوامل خطرساز باشید
در اسکن DXA (ارزیابی جذب دوگانه اشعه ایکس) از اشعه ایکس با دوز کم برای اندازه‌گیری تراکم استخوان در مفصل هیپ (مفصل ران) و ستون فقرات استفاده می شود. این تست کمتر از ۱۵ دقیقه زمان می‌برد.
آزمون تراکم استخوان T-Score
این آزمون تراکم استخوان شما را با یک فرد سالم سی ساله (زمانی که بیشترین تراکم استخوان وجود دارد) مقایسه می‌کند.
نتیجه به‌صورت “T-Score” با محدوده‌های زیر ارائه می‌شود:
- ۱- و بالاتر نشان دهنده تراکم استخوان نرمال است
- بین ۱- و ۲/۵- نشان دهنده تراکم استخوان کم (استئوپنی) و نه پوکی استخوان (استئوپوروز) است
- ۲/۵- و پایین‌تر نشان دهنده استئوپروز است
با پایین آمدن تراکم استخوان میزان “T-Score” هم کمتر می‌شود.
پیشگیری از پوکی استخوان با ۶ روش
درمان پوکی استخوان
برای درمان استئوپروز از داروهای تقویت‌کننده تراکم استخوان از خانواده bisphosphonate مانند Actonel ،Boniva، Fosamax ،Reclast یا Osteofos تجویز می شود. مصرف این داروها تحلیل استخوان و خطر شکستگی را کاهش داده و حتی ممکن است موجب ساخت استخوان جدید شوند.
عوارض جانبی این داروهای خوراکی شامل مشکلات گوارشی مانند زخم مری، ریفلاکس و تهوع است.
انواع تزریقی آنها یک تا چهار بار در سال تزریق شده و می‌تواند علائم خفیفی شبیه سرماخوردگی ایجاد کنند.
بیسفوسفونات ها ممکن است احتمال تحلیل رفتن استخوان آرواره را افزایش دهند.
درمان پوکی استخوان با هورمون
- جایگزینی هورمون استروژن یک روش درمانی پوکی استخوان در دوران یائسگی است. اما این داروها به دلیل عوارضی شامل نظر خطر سرطان، لخته شدن خون، بیماری قلبی و سکته کمتر استفاده می‌شوند.
- Evista
هورمون نیست ولی می‌تواند اثرات تقویت‌کننده استخوانی شبیه استروژن داشته باشد.
بدون آنکه خطر سرطان را افزایش دهد.
عوارض جانبی این دارو شامل لخته شدن خون و افزایش علائم گرگرفتگی است. - Forteo و CinnoPar
هورمون های پاراتیروئیدی صناعی هستند.
نیاز به تزریق روزانه داشته و عملاً موجب ساخت بافت استخوانی می شود.
گرفتگی عضلات ساق و گیجی با Forteo گزارش شده است.
درمان پوکی استخوان در یائسگی
یک انتخاب درمانی بیولوژیک “Prolia” بوده که یک آنتی بادی آزمایشگاهی است. تزریق دو بار در سال این دارو برای زنان در دوره یائسگی تحلیل استخوان را کند می‌کند. کاربرد آن برای افرادی است که علاوه بر یائسگی با ریسک بالای شکستگی مواجه بوده و قادر به تحمل سایر روش های درمانی نباشند. عوارض جانبی این دارو شامل کمردرد، درد عضلانی، درد استخوانی، احتمال بالاتر عفونت و کاهش سطح کلسیم است.
غذاهای تقویت‌کننده استخوان
در هر سنی غذاهای غنی از کلسیم می‌تواند از استخوان‌هایتان حمایت کند. شما روزانه معادل چهار لیوان ۲۰۰ گرمی شیر نیاز دارید. ماهی‌هایی مثل سالمون، تن و شاه‌ماهی حاوی ویتامین دی نیز هستند که به جذب کلسیم کمک می‌کند. سبزیجات برگ دار حاوی منیزیم هم هستند که به حفظ کیفیت استخوان کمک می‌کند. مصرف نوشیدنی و غذاهای غنی‌شده با کلسیم و ویتامین دی نیز مفید است.
غذاهای نامناسب برای استخوان
مصرف الکل، غذاهای پر نمک ازجمله سوپ کنسرو شده، گوشت فراوری شده و کافئین زیاد کلسیم بدن را در طول زمان کاهش میدهند. اغلب آمریکایی‌ها بیش از حد نیاز روزانه سدیم دریافت می‌کنند. کافئین می‌تواند جذب کلسیم شما را کاهش دهد.
چه غذایی بیشترین کلسیم را دارند؟
نوشیدن یک لیوان شیر غنی‌شده با ویتامین دی یکی از بهترین راه های دریافت کلسیم است. لبنیات دیگر در محتوای کلسیم متفاوت اند. ماست و پنیر انتخابی بهتری از بستنی و دسر ماستی هستند. ماهی‌هایی مانند ساردین و سالمون منابع غنی کلسیم هستند. خوراکی غنی‌شده با کلسیم و ویتامین دی مانند غلات و آب پرتقال نیز سرشار از کلسیم هستند.
مکمل کلسیم
اغلب آمریکایی‌ها مقدار کافی کلسیم دریافت می‌کنند، البته به جز دختران نه تا پانزده سال. دو نوع کلسیم خوراکی در دسترس است: کربنات کلسیم و سیترات کلسیم که هر دو به یک‌میزان مفیدند. خوردن نصف دوز دارو در صبح و نصف آن در بقیه روز، به جذب آن کمک می‌کند. مصرف “بیش از حد” کلسیم می‌تواند منجر به سنگ کلیه شود. مصرف کافی ویتامین دی به جذب کلسیم کمک می‌کند.
ورزش و درمان پوکی استخوان
ورزش‌های همراه با وزن گذاری می‌توانند به ساخت و حفظ استخوان کمک کنند. این‌ها شامل پیاده‌روی، دویدن آرام، تنیس و دیگر فعالیت‌هایی می‌شود که در آنها شما کل وزنتان را حرکت می‌دهید. استفاده از وزنه‌های کوچک در بسیاری از ورزش‌ها به استخوان کمک می‌کند. زنانی که فقط یک مایل در روز راه می‌روند ، از نظر استخوانی چهار تا هفت سال جوان تر هستند. اگرچه یوگا و پیلاتس به تعادل کمک می‌کنند چرخش یا خم شدن زیاد می‌تواند خطر شکستگی مهره‌ها را در افراد دچار پوکی استخوان افزایش دهد. ورزش‌های پر برخورد برای این افراد خطرناک است. شنا و دوچرخه انتخابهایی عالی اما فاقد وزن گذاری بوده و به سلامت استخوان کمک نمی‌کنند.
استئوپنی
تحلیل رفتن مرزی استخوان اگر تحلیل رفتن استخوانی شما در حد پوکی استخوان (استئوپروز) نباشد، شما استئوپنی دارید. استئوپنی همانند استئوپروز هیچ علامتی ندارد. استئوپنی می‌تواند به استئوپروز منجر شود ولی با تغییر در تغذیه و ورزش می‌توان تحلیل استخوان را کند نمود. پزشک نیز در صورت نیاز دارو تجویز می کند.
آیا استئوپروز قابل درمان است؟
اغلب داروهای استئوپروز تحلیل استخوان را آهسته می‌کنند و یا کمی تراکم آنها افزایش میدهند. “ّForteo” استخوان جدید می‌سازد، ولی نیاز به تزریق روزانه دارد و به خاطر عوارض بالقوه‌اش فقط تا دو سال قابل ادامه دادن است. اما جرقه‌ای از امید برای درمان استئوپروز وجود دارد. تحقیقات جدید روی حیوانات نشان می‌دهد که داروی آزمایشی که از ساخت سروتونین در روده جلوگیری می‌کند، عملاً می‌تواند استخوان بسازد و سیر تحلیل استخوان را معکوس کند.
در جوانی استخوانتان را محکم کنید
عادات سالم کودکی و نوجوانی سالها بعد با استخوان‌های قوی‌تر جواب پس می‌دهد. جوانان با خوردن غذاهای غنی از کلسیم، دریافت کافی ویتامین دی (نور خورشید و تغذیه) و ورزش مرتب می‌توانند استخوان قوی‌تری بسازند.
میزان توصیه شده مصرف کلسیم به این ترتیب است:
- زیر یک سال : ۲۰۰ تا ۲۶۰ میلی‌گرم
- ۱ تا ۳ سال : ۷۰۰ میلی‌گرم
- ۴ تا ۸ سال : ۱۰۰۰ میلی‌گرم
- ۹ تا ۱۸ سال : ۱۳۰۰ میلی‌گرم
- ۱۹ تا ۵۰ سال : ۱۰۰۰ میلی‌گرم
- مردان ۵۱ تا ۷۰ سال : ۱۰۰۰ میلی‌گرم
- زنان ۷۰ به بالا : ۱۲۰۰ میلی‌گرم
- مردان ۷۱ به بالا : ۱۲۰۰ میلی‌گرم
تا ۳۰ سالگی یک زن % ۹۸ از اوج توده استخوانی‌اش را ساخته است.
جلوگیری از زمین خوردن سالمندان
اصول جلوگیری از شکستگی نیز کلیدی برای حفظ سلامت استخوان است، چه پوکی استخوان داشته باشید یا نه. برای این منظور، اطرافتان را شلوغ نکنید و مرتب نگهدارید و فرش‌ها را به زمین فیکس کنید. سیم‌های کف زمین و پارچه‌های روی مبل را جمع کنید. دمپایی‌های مناسب با کف لاستیکی نیز جلوی زمین خوردن را می‌گیرد.
تشخیص زودهنگام پوکی استخوان
بسیاری از افراد در دهه شصت و دیرتر، از پوکی استخوانشان آگاه می‌شوند. ولی اصلاح تغذیه و مصرف کافی کلسیم و ورزش مرتب همچنان می‌تواند مفید باشد. ورزش‌هایی مانند “تای چی” (Tai Chi) تعادل را بهتر می‌کند و جلوی زمین خوردن را می‌گیرد.
زندگی با پوکی استخوان
استخوان لزوماً در زندگی اختلال ایجاد نمی‌کند. در حقیقت، بی حرکتی و کمی فعالیت سلامت استخوان را بدتر می‌کند. پس ، بلند شو و قدم بزن و از فعالیت‌های سرگرم‌کننده لذت ببر. در زمان حمل خریدهای سنگین، کمک بگیر. در صورت احساس ناپایداری از نرده و یا عصا و واکر ، کمک بگیرید. برای اطلاعات بیشتر در خصوص واکر و عصا پست های زیر را دنبال کنید.
مترجم: دکتر شهرام اعظمی (متخصص و جراح استخوان و مفاصل)
