ورید و سیاهرگ صافن
ورید صافن
سیاهرگ (ورید) صافن بزرگ و ورید صافن کوچک جزو وریدهای سطحی پاهای شما هستند. این عروق، خون فاقد اکسیژن را از بسیاری از وریدهای کوچکتر بخش های فوقانی و تحتانی پاها جمع آوری می کنند. سیاهرگ های صافن این خون را وارد رگ های عمقی کرده و از آنجا می توانند به قلب شما بازگردند. وریدهای واریسی معمولا روی رگهای صافن تأثیر می‌گذارند (ورید صافن واریسی می شوند) و ممکن است نیاز به درمان داشته باشند.
ورید صافن چیست؟
وریدها یا سیاهرگ های صافن، گروهی از رگ های خونی موجود در پاهای شما هستند که به انتقال خون از پاها به سمت قلب کمک می کنند. در هر یک از پاهای انسان، دو ورید صافن وجود دارد. به آنها ورید یا سیاهرگ صافن بزرگ و ورید صافن کوچک می گویند. ورید صافن بزرگ، ورید صافن بلند یا طنابی نیز نامیده می شود و طولانی ترین ورید بدن است که بین بخش تحتانی پا و بالای ران امتداد یافته و حرکت می کند.
وظیفه ورید صافن چیست؟
وریدهای صافن، مانند سایر وریدهای بدن، خون فاقد اکسیژن را به قلب می فرستند. بسیاری از وریدهای کوچکتر در پاها و ران به داخل سیاهرگهای صافن تخلیه می شوند. سپس وریدهای صافن این خون را به وریدهای قسمت فوقانی پا می برند. از آنجا، خون به سمت بالا و ورید اجوف تحتانی حرکت می کند. ورید اجوف تحتانی (inferior vena cava) سیاهرگ بزرگی است که خون را مستقیما در قلب تخلیه می کند.
سیاهرگهای صافن بخشی از سیستم گردش خون بدن هستند. سیستم گردش خون باعث می شود خون در یک چرخه ثابت در سراسر بدن به حرکت درآید. خون همیشه در جریان است. علت این امر آن است که باید اکسیژن و مواد مغذی را به تمام اندام ها و بافت ها برساند. این فعالیت در هر دقیقه از روز اتفاق می افتد.
رگ های خونی، از جمله عروق صافن، مانند مسیرهایی هستند که خون را در این سفر حمل می کنند. شریان ها خون را از قلب دور می کنند و سیاهرگ ها خون را به سمت قلب می برند. شاید از خود بپرسید که چرا خون همیشه باید به سوی قلب برگردد؟ علت این است که با هر ضربان قلب، قلب شما خون را به ریه های شما می فرستد تا بتواند اکسیژن دریافت کند و از شر دی اکسید کربن خلاص شود.
پس از خروج خون از ریه ها، مجددا به سوی قلب برمی گردد. سپس قلب شما این خون غنی از اکسیژن را به بیرون از قلب و به سوی اندام ها و بافت ها پمپاژ می کند تا بدن شما را تغذیه کند. پس از انتقال اکسیژن و مواد مغذی، خون وارد رگ های شما می شود تا مجددا سفر خود را به سوی قلب آغاز کند. و این چرخه بدین صورت ادامه دارد.
عملکرد وریدهای صافن در پیوند عروق سرخرگ کرونری (CABG)
جراحان گاهی اوقات از ورید صافن برای انجام جراحی پیوند بای پس استفاده می کنند تا آن را در جای دیگری از بدن شما استفاده کنند. این امر در جراحی پیوند عروق کرونری (CABG) اتفاق می افتد.
در جراحی پیوند عروق کرونری یا CABG، جراحان باید مسیر جدیدی را برای جریان خون در اطراف یک شریان کرونر مسدود شده ایجاد کنند. آنها از یک رگ خونی گرفته شده از جای دیگری در بدن بیمار برای ایجاد این مسیر جدید استفاده می کنند. ورید صافن یک گزینه عالی برای انجام این فرآیند فراهم می کند. محققان همچنان در حال انجام تحقیقات و پژوهش های بیشتر جهت بررسی مزایا و معایب استفاده از ورید صافن در جراحی پیوند بای پس عروق کرونری هستند.
آناتومی
ورید صافن در کجای بدن قرار دارند؟
سیاهرگهای صافن جزو وریدهای سطحی هستند که در پاهای شما قرار دارند. رگهای سطحی در مقایسه با وریدهای عمقی (که در عمق بدن شما قرار دارند) به سطح پوست شما نزدیکتر هستند. سیاهرگ صافن بزرگ از بخش تحتانی پا تا بالای ران شما امتداد دارد. سیاهرگ صافن کوچک شما از بخش تحتانی پا تا پشت زانو امتداد دارد.
آناتومی ورید صافن به چه صورت است؟
ورید صافن بزرگ و ورید صافن کوچک هر دو از بخش بالای پای شما شروع می شوند. آنها از قوس وریدی پشتی پا، که مجموعه‌ای از سیاهرگهای کوچک است و خون را از پای شما به سمت سیاهرگ صافن می‌آورد، امتداد می‌یابند. سیاهرگ صافن بزرگ از انتهای داخلی این ورید یا انتهایی که به وسط بدن شما نزدیکتر است شروع می شود.
از آنجا، سیاهرگ صافن بزرگ شما در امتداد سطح داخلی پا به سمت بالا حرکت می کند. در طول مسیر، رگ های دیگر به رگ صافن بزرگ شما تخلیه می شوند. سیاهرگ صافن بزرگ نیز به قسمت بالای ران شما ختم می شود. اینجاست که ورید صافن بزرگ به یک ورید عمقی به نام ورید فمورال تخلیه می شود.
ورید صافن کوچک شما از انتهای جانبی قوس وریدی پشتی پا شروع می شود. این انتهایی است که به لبه بیرونی پای شما نزدیکتر است. از آنجا، ورید صافن کوچک شما از پشت ساق پا بالا می رود و به پشت زانوی شما ختم می شود. در نهایت نیز به ورید پوپلیتئال شما تخلیه می شود. ورید پوپلیتئال یک سیاهرگ عمقی است که خون را به ورید فمورال می‌برد.
سیاهرگ صافن از چه چیزی ساخته شده است؟
دیواره وریدهای صافن شما از سه لایه بافت ساخته شده است:
- تونیکا ادونتیتیا یا (برون لایه) به رگهای شما ساختار و شکل می دهد.
- تونیکا مدیا (لایه میانی) که حاوی سلول های ماهیچه‌ای صاف است. این سلول‌ها به عروق شما اجازه می‌دهند تا با جریان یافتن خون، گشادتر (منبسط) یا تنگ‌تر (منقیض) شود.
- تونیکا انتیما (لایه داخلی) که دارای پوششی از سلول های اندوتلیال صاف است. این سلول ها به خون اجازه می‌دهند به راحتی در رگهای شما جریان یابد.
وریدهای صافن شما هر کدام حاوی چندین دریچه یک طرفه هستند که به جریان یافتن خون در جهت صحیح کمک نموده و از جریان نادرست آن جلوگیری می کنند. تعداد دریچه ها در افراد مختلف متفاوت است. اکثر افراد بین 10 تا 12 دریچه در ورید صافن بزرگ خود دارند. این دریچه‌ها با فشردن ماهیچه‌های مجاور، به خون شما کمک می‌کنند تا هنگام جریان یافتن به سمت بالا و به سوی قلب، جاذبه زمین را به چالش بکشد و سبب بی تاثیر شدن آن گردد.
بیماری‌ها و اختلالات
چه بیماری‌های رایجی بر ورید صافن تأثیر می گذارند؟
بیماری‌های ورید ممکن است بر روی سیاهرگهای صافن یا سایر سیاهرگهای پا تأثیر بگذارند. این عارضه مانع از آن می شود که رگ های شما آنطور که باید کار کنند. مثال‌هایی از مشکلات عروق عبارتند از:
- رگهای واریسی. عروق واریسی، سیاهرگهای متورم و برآمده ای هستند که می توانید در امتداد سطح پوست خود مشاهده کنید. آنها اغلب بی ضرر هستند، اما گاهی اوقات می توانند منجر به عوارضی مانند زخم های پوستی (زخم های باز) شوند.
- نارسایی مزمن وریدی. این عارضه زمانی ایجاد می شود که دریچه های یک طرفه در رگ های پای شما آسیب ببینند. در این شرایط، خون به جای اینکه به طور موثر به سمت قلب شما جریان یابد، در عروق پاها تجمع می‌یابد. این عارضه می تواند باعث تورم پا و درد در پای آسیب دیده شود.
- ترومبوفلبیت سطحی. این عارضه به صورت یک لخته خون است که درست زیر پوست شما در یک ورید سطحی تشکیل می شود.
علایم یا نشانه‌های رایج مربوط به مشکلات ورید صافن کدام است؟
مشکلات مربوط به ورید صافن یا سایر وریدهای پا ممکن است سبب بروز علایم زیر شود:
- تورم (ادم) در پاها، مچ پا یا بخش فوقانی پا، به ویژه پس از مدتی ایستادن.
- درد یا حساس شدن بیش از حد.
- پاهای دردناک، خسته یا ضربان دار.
- ایجاد پوستی چرمی روی پاهای شما.
- پوسته پوسته شدن یا خارش پوست پا و ساق یا ران.
چه آزمایشاتی سلامت ورید صافن را بررسی می کند؟
معمولا معاینه فیزیکی می تواند به پزشک نشان دهد که آیا ورید صافن شما مشکلی دارد یا خیر. پزشک همچنین ممکن است سونوگرافی عروق را برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه مشکلات عروق انجام دهد. وی همچنین ممکن است خون بیمار را برای بررسی علایم عفونت یا اختلالات لخته شدن خون بررسی کند.
درمان های رایج برای ورید صافن چیست؟
درمان بستگی به شرایط بیمار دارد. درمان های رایج عبارتند از:
- تغییر سبک زندگی: ممکن است پزشک انجام اقدامات محافظه کارانه‌ای را برای کمک به بهبود واریس توصیه کند. از جمله این موارد می‌توان به بلند کردن پاها و پوشیدن جوراب واریس اشاره کرد. پزشک همچنین ممکن است فعالیت بدنی بیشتری را به فرد توصیه کند.
- اسکلروتراپی: طی این روش درمانی، پزشک محلولی را به ورید واریسی تزریق می کند تا به مرور زمان سبب از بین رفتن ورید مربوطه شود.
- ابلیشن درون وریدی به کمک لیزر: در این حالت، پزشک از یک کاتتر (لوله) و لیزر برای بستن ورید آسیب دیده استفاده می کند.
- بستن ورید و برداشتن آن: جراح ورید آسیب دیده را می‌بندد و خارج می‌کند.
- داروهای رقیق کننده خون: اگر لخته خون در آن ناحیه وجود داشته باشد، پزشک ممکن است برای درمان آن، تزریق یا مصرف رقیق کننده های خون را پیشنهاد کند.
با پزشک خود در خصوص اینکه کدام گزینه های درمانی برای شما بهترین هستند صحبت کنید.
مراقبت
چگونه می توانم ورید صافن خود را سالم نگه دارم؟
اقدامات زیادی وجود دارد که می توانید در زندگی روزمره انجام دهید تا از سلامت عروق خود پشتیبانی نمایید. نکات مربوطه عبارتند از:
- از مصرف محصولات حاوی تنباکو خودداری کنید.
- تا جایی که می توانید در طول روز فعال باشید. از نشستن زیاد خودداری کنید.
- یک رژیم غذایی سالم برای قلب داشته باشید تا به حفظ وزنی که برای شما مناسب است کمک کند.
- حداقل پنج روز در هفته به مدت 30 دقیقه پیاده روی کنید.
- زمانی که نیاز به نشستن طولانی مدت دارید (مثل نشستن طولانی مدت در ماشین و …) حرکات کششی انجام دهید. اگر نمی توانید بلند شوید و راه بروید، پاهایتان را بلند کنید و مچ پاهایتان را به بالا و پایین خم کنید.
در صورت مشاهده علایم یا نشانه‌های مربوط به مشکلات عروق با پزشک خود تماس بگیرید.
سوالات متداول
- آیا ورید صافن لزوما واریسی هستند؟
ورید صافن شما لزوماً ورید واریسی نیست. ممکن است سالم باشد و دریچه های آن عملکرد خوبی داشته باشند. واریس یک سیاهرگ متورم و آسیب دیده است که به درستی کار نمی کند. تحقیقات نشان می‌دهد که وقتی فردی مبتلا به رگهای واریسی است، معمولا عروق صافن وی درگیر می‌شوند. این رگ‌ها به سطح پوست شما نزدیک هستند، بنابراین می توانید به راحتی متوجه شوید که ظاهری برآمده یا پیچ خورده پیدا کرده‌اند.
- آیا می توان بدون وجود سیاهرگ صافن زندگی کرد؟
بله، شما می توانید بدون وجود سیاهرگ صافن نیز زندگی کنید. این به این دلیل است که وریدهای متعددی در پا وجود دارد که به تخلیه خون از پایین تنه و بخش تحتانی بدن کمک می کنند. در واقع، وریدهای سطحی شما (مانند ورید صافن) خون بسیار کمتری نسبت به وریدهای عمقی دارند. بنابراین، رگ های عمقی می توانند در صورت نیاز بار حمل خون را مدیریت کنند.
ممکن است به دلیل بیماری های عروقی لازم باشد قسمتی یا تمام ورید صافن برداشته شود. یا درصورتی که به جراحی بای پس قلب نیاز دارید، جراح ممکن است بخشی از سیاهرگ صافن شما را بردارد تا از آن به عنوان مجرایی برای دور زدن شریان مسدود شده در قلب استفاده کند.
- آیا ورید صافن بزرگ جزو وریدهای عمقی است؟
خیر. هر دو ورید صافن بزرگ و کوچک شما وریدهای سطحی هستند. آنها خون را در نزدیکی سطح پوست شما تخلیه می کنند و آن را به رگ های عمیق می برند.
سخن پایانی
به راحتی می توان از یاد برد که رگ های خونی انسان هر روز سخت کار می کنند تا جریان خون را در بدن حفظ کنند. ممکن است تا زمانی که مشکلی پیش نیاید به ورید صافن یا وریدهای دیگر فکر نکنیم.
وریدهای واریسی و سایر مشکلات سیاهرگی عارضه های شایعی هستند. اما بدون درمان، اینها در ابتدا مشابه مشکلات زیبایی به نطر می رسند که می توانند جدی تر شود. به همین دلیل، ضروری است پس از مشاهده اولین علایم مشکلات عروقی به پزشک یا ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی مراجعه کنید. پزشک درخصوص گزینه های درمانی پیش روی شما صحبت خواهد کرد تا در درمان و جلوگیری از بروز عوارض شما را یاری دهد.