درمان زخم بستر سالمندان – مراحل و پیشگیری
درمان زخم بستر در سالمندان – مراحل و پیشگیری | بازارطب
زخم بستر – که گاهی زخم فشاری یا عارضه پوستی نیز نامیده می شود – در اثر واردشدن طولانی مدت فشار به بخشی از پوست ایجاد می گردد. زخم بستر عموما دردناک بوده و ممکن است سبب بروز عفونتهای جدی پوست و استخوان شود. طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری بیماری های امریکا (CDC)، از هر ده سالمندی که تحرک کم یا محدودی دارند، یک نفر دچار زخم بستر خواهد شد.
نحوه ایجاد زخم بستر در سالمندان
بدن انسان به طور معمول و مداوم در حال حرکت است، حتی زمانی که در خواب به سر می بریم. تغییر موقعیت بدنی نیز به صورت ناخوداگاه و مداوم صورت می گیرد و در حین انجام کارهایی مانند تماشای تلویزیون، کار پشت میز و حتی در رختخواب نیز این تغییر وضعیت بدنی صورت می گیرد.
درصورتی که عواملی همچون عمل جراحی، آسیب به نخاع، آرتریب یا بیماری سبب کاهش تحرک در سالمندان شود، انجام حرکات مرتبط با تغییر وضعیت بدنی نیز کاهش یافته یا متوقف می گردد. اگر تغییر مداوم وضعیت بدنی انجام نشود، فشار وارده به بدن که ناشی از اثر عدم تحرک است، سبب کاهش جریان خون شده و به پوست آسیب می رساند.
زخم بستر اغلب در نواحی دارای لایه نازکی از عضله و چربی و در نزدیکی مفاصل یا استخوانهای برجسته ایجاد می شوند. دنبالچه، تیغه های شانه، باسن، پاشنه پا و آرنج از نقاط رایج ایجاد زخم بستر هستند.
علل شایع ایجاد زخم بستر
زخم بستر عموما در سالمندانی ایجاد می شود که برای حرکت و تغییر وضعیت بدن، نیازمند کمک هستند یا بیشتر اوقات روز را به حالت نشسته یا درازکش می گذرانند. سه عامل اصلی در ایجاد زخم بستر در افراد مسن نقش دارند:
فشار ناشی از کم تحرکی: واردشدن فشار مداوم برروی قسمت خاصی از بدن می تواند سبب کاهش جریان خون در آن قسمت شود. بافت و پوست بدن برای دریافت اکسیژن و سایر مواد مغذی نیازمند جریان خون هستند – اگر این مواد به بافت و پوست بخشهای مختلف بدن نرسند، این قسمتها آسیب دیده و دچار عارضه های گوناگون می شوند. سالمندانی که تحرک محدود دارند، اغلب به قسمتهای فاقد عضله یا چربی آنان فشار وارد شده و منجر به بروز زخم بستر می شود.
اصطکاک: هنگامی که سالمندان وضعیت بدنی خود را تغییر می دهند و جا به جا می شوند، حرکت و ساییده شدن پوست آنان می تواند سبب آسیب شود. حتی ساییدگی های اندک و ملایم نیز سبب ایجاد زخم ناشی از اصطکاک می شود، چرا که با افزایش سن، پوست افراد نازک تر و شکننده تر می شود. از استفاده از لباس ها و ملحفه های زبر خودداری نمایید، زیرا سبب ایجاد زخم بستر می شوند. به علاوه، مراقب باشید هنگام جا به جایی افراد سالمند، از حرکاتی که سبب ساییدگی می شوند، پرهیز کنید.
برش: برش زمانی اتفاق می افتد که پوست در یک جهت حرکت کرده و استخوان در جهت دیگر حرکت کرده یا ثابت می ماند. به عنوان مثال، لغزش آهسته روی تخت ممکن است سبب شود که استخوان دنبالچه یا تیغه های شانه حرکت کنند، و در عین حال، پوست در جای خود باقی بماند. این امر مسبب کشیدگی و پارگی پوست خواهد بود.
مراحل و علایم زخم بستر
مراحل و درجات زخم بستر از تحریک پوست تا ایجاد زخم عفونی باز، متغیر است. زخم های فشاری در مراحل اولیه قابل درمان هستند. کسانی که از افراد مبتلا به زخم بستر مراقبت می کنند باید به صورت مداوم علایم آن را بررسی نمایند. چهار مرحله اصلی زخم بستر به شرح ذیل است:
مرحله 1: پوست ناحیه درگیر تغییر رنگ داده و هنگام لمس، گرمتر از سایر نقاط است. ممکن است در سالمندانی که پوستشان روشنتر است، این ناحیه قرمز شود، و افرادی کمه پوستشان تیره تر است، ناحیه درگیر به آبی متمایل به ارغوانی تغییر رنگ می یابد. افراد مسن همچنین ممکن است دچار خارش و سوزش شوند. زخم بستر درجه 1 اغلب با تغییر مداوم وضعیت بدنی و کاهش فشار وارده بر ناحیه درگیر درمان می شود.
مرحله 2: در این مرحله، آسیب پوستی نمایانتر است و ممکن است علاوه بر تغییر رنگ، عوارضی چون تاول باز، زخم یا خراش نیز قابل مشاهده باشد. فردی که دچار زخم بستر درجه 2 شده است، علایمی مانند درد یا ناراحتی جدی را نیز تجربه می کند.
مرحله 3: در این مرحله، تغییر رنگ، ساییدگی و آسیب ناحیه درگیر گسترش یافته و زخم ظاهر دهانه مانند به خود می گیرد که در اثر آسیبهای زیرپوستی ایجاد می گردد.
مرحله 4: در این حالت زخم گسترش یافته، سایز بزرگی پیدا کرده و پوست ناحیه درگیر نیز به طرز قابل توجهی آسیب دیده و وضعیت وخیمی پیدا کرده است. ممکن است استخوانها و تاندونها در اعماق زخم قابل مشاهده باشند. زخم بستر درجه 4 اغلب منجر به بروز عفونت جدی شده و کنترل آن حتی برای مراقبان و متخصصین حرفه ای نیز دشوار می نماید.
پیشگیری از ایجاد زخم بستر
درصورتی که مراقبین و پرستاران، فرد دچار مشکلات حرکتی یا بستری در تخت را به درستی و مداوما جا به جا نکنند، احتمال بروز زخم های پوستی در وی بالا می رود. به همین ترتیب، بهداشت، تغذیه و مراقبت ضعیف از پوست می تواند منجر به بروز زخم بستر شود.
پنج اقدام خانگی زیر می توانند به جلوگیری از بروز زخم بستر در افراد مسن کمک کنند:
تحرک منظم: هر یک تا دو ساعت یکبار در رختخواب و هر 30 دقیقه یکبار روی صندلی چرخدار، فرد بیمار را جا به جا کنید. عدم تغییر وضعیت بدنی می تواند سبب بروز مشکلات جدید شود:
زخم بستر در افراد مسن با تحرک محدود می تواند در عرض یک شبانه روز ایجاد شود، بنابراین بایستی تغییر وضعیت بدنی را در تمام ساعات شبانه روز انجام شود. بهتر است مراقبت و پرستاری از عزیزان خود را به صورت شیفتی انجام دهید و درصورت امکان، پرستار مراقبت های خانگی را برخی اوقات استخدام نمایید.
سایش و کشیدگی پوست افراد سالمند می تواند سبب اصطکاک شود که این امر وخیم شدن زخم بستر را در پی دارد. بلندکردن و جا به جایی افراد سالمند و عزیزانتان را به آرامی انجام داده و نواحی عضلانی و قسمتهای نرمتر بدنشان را لمس کنید.
بررسی دقیق: درصورتی که زخم بستر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، بسیار راحتتر درمان می شود. زخم بستر مرحله 1 را می توان با درمانهای خانگی نیز مداوا نمود، اما درمان مراحل بعدی بایستی توسط پزشک یا تیم پزشکی انجام شود. ممکن است بررسی بدن فردی که مراقب وی هستید ناراحت کننده باشد یا احساس تهاجم مانند به شما بدهد، اما بایستی برای پیشگیری از بروز زخم بستر انجام شود.
تشک و تکیه‌گاه مخصوص: کوسن‌ها، تشک‌ها و تکیه‌گاه‌ها همگی می توانند احتمال بروز زخم بستر را در سالمندان کاهش دهند. بهتر است پیش از خرید چنین محصولاتی، با پزشک خود درخصوص گزینه‌های موجود و مناسب مشورت نمایید.
تشکهای فومی، بادی، ژلی یا آبی را می توان به صورت منظم استفاده نمود و با استفاده از آنها فشار وارده به بدن را تعدیل کرد.
پدها یا بالشتکهای فومی از پاها حمایت کرده و از تماس زانو و مچ پا جلوگیری می کنند. هرگز از کوسنهای پلاستیکی یا دوناتی شکل مخصوص هموروئید برای درمان زخم بستر قسمت باسن استفاده نکنید.
پدهای مخصوص پاشنه و تیغه شانه نیز می توانند فشار وارده به پاهای استخوانی یا کتف و پشت را کاهش دهند.
بی اختیاری ادرار و مدفوع: درصورت وجود بی اختیاری در ادرار و مدفوع، تماس و آلودگی پوست حتی به صورت کوتاه مدت، سبب آسیب می شود. اگر فرد مسن دچار بی اختیاری ادرار یا مدفوع شود و مستعد ابتلا به زخم بستر باشد، بایستی درخصوص استفاده از پدهای جاذب مخصوص یا لباس زیر با پزشک وی مشورت نمایید.
تغذیه و فعالیت بدنی: بدون دریافت مایعات، ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین کافی و مناسب، زخم بستر بهبود نمی‌یابد. یک رژیم غذایی متعادل که به سلامت پوست و استخوان کمک می کند، می تواند به پیشگیری از بروز زخم بستر نیز کمک نماید.
اگر عزیزتان دچار اضافه وزن شدید است، کاهش وزن می تواند فشار وارده به استخوانها و مفاصل وی را کاهش دهد. بالعکس، درصورتی که وزن او کمتر از حد نرمال است، فقدان لایه گوشت (نرم) منجر به بروز زخم در نواحی اطراف مفاصل تیز می شود.
حتی حرکات خفیف و کششی نیز می تواند گردش خوت را افزایش دهد. با پزشک او درخصوص حرکات کششی راحت که برروی ویلچر هم قابل انجام هستند، مشورت نمایید.
شیوه‌ی درمان زخم بستر
درمان زخم بستر به شدت و درجه پیشرفت آن بستگی دارد. زخم بستر درجه 1 اغلب در منزل قابل درمان است، حال انکه زخم‌های فشاری پیشرفته‌تر و با درجات بالاتر، نیازمند مداخله پزشکی هستند. بایستی به صورت منظم به مطب پزشک مراجعه کرد یا معاینات در منزل انجام شوند تا وضعیت زخم بستر تحت نظارت دقیق باشد. زخم فشاری شدید ممکن است نیازمند جراحی یا بستری شدن در بیمارستان باشد.
مرحله اول: درمان خانگی می تواند برای درمان زخم فشاری درجه 1 موثر باشد. درصورتی که متوجه گرمای خفیف در ناحیه درگیر و تغییر رنگ شدید، وضعیت بدنی فرد را تغییر داده، پوست وی را با آب و صابون ملایم شست و شو دهید، کاملا خشک نمایید و از یک لوسیون ضد رطوبت استفاده نمایید. اگر علایم زخم بستر درجه 1 درعرض 48 ساعت بهبود پیدا نکرد، بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید.
مرحله دوم: زخم فشاری درجه 2 توسط پزشک و مداخلات پزشکی قابل درمان است، همچنین ممکن است رژیم خانگی به صورت تمیز نگه داشتن ناحیه درگیر، استفاده از گاز یا بانداژ حاوی مواد دارویی و استفاده از آنتی بیوتیک‌ها تجویز شود.
مرحله سوم و بالاتر: علایم زخم بستر درجه 3 یا 4 ممکن است نیازمند درمان تخصصی یا جراحی باشد. هنگامی که آسیب در سطح پوست رخ می دهد، می توان نکات زیر را در درمان زخم بستر درنظر گرفت:
- درمان فشار منفی زخم در مطب پزشک یا توسط تیم متخصصین در منزل
- برداشتن پوست و بافت آسیب دیده (دبریدمان)
- پیوند پوست سالم به ناحیه آسیب دیده (پیوند پوست)
زخم بستر در خانه سالمندان
به گفته CDC، تا 28% سالمندان بستری در بیمارستان یا ساکن خانه‌های سالمندان و مراکز مراقبتی، زخم بستر را تجربه می کنند. بهتر است افراد مستعد، ضعیف و درمعرض خطر، در مراکز مراقبتی ساکن شوند، زیرا پیشگیری از زخم بستر و آسیبهای اینچنینی در منزل بسیار دشوار است. همچنین بهتر است پس از حوادثی چون تصادف، چنین افرادی را از بیمارستان به مراکز مراقبتی یا خانه سالمندان منتقل کرد. زخم بستر در خانه سالمندان و مراکز مراقبتی بیشتر در افراد مبتلا به زوال عقل پیشرفته، دیابت شدید و فلج ایجاد می شود.
