ژنیکوماستی چیست ؟ دلایل بزرگ شدن سینه مردان و روش های درمان
ژنیکوماستی چیست؟
ژنیکوماستی عارضه‌ای است که سبب بزرگ شدن و رشد بیش از حد بافت سینه در پسران یا مردان بالغ شده و در برخی موارد نیز منجر به ناراحتی یا حساسیت نوک سینه می‌شود. ژنیکوماستی معمولا در اثر عدم تعادل هورمونی و اغلب در دوران نوزادی، نوجوانی یا میانسالی و پیری رخ می‌دهد . در مقاله انواع ژنیکوماستی میتوانید درباره نوع های مختلف بزرگی سینه مردان مطالعه نمایید. ژنیکوماستی با بزرگ شدن بافت سینه در اثر رسوبات چربی در مردان دارای اضافه وزن و چاق، تفاوت دارد. این عارضه معمولا به صورت خود به خودی از بین می‌رود، اما درصورت از بین رفتن یا در موارد شدید می‌توان به روشهای درمانی روی آورد. درصورتی که ژنیکوماستی در اثر مشکل مهمی در سلامتی فرد به وجود آمده باشد، درمان آن مشکل زمینه‌ای اغلب سبب بهبود ژنیکوماستی نیز خواهد شد.
تا 70% از پسران، اوایل تا اواسط دوران بلوغ به دلیل تغییرات هورمونی طبیعی که مختص دوران بلوغ است، ژنیکوماستی را تجربه می‌کنند. ژنیکوماستی همچنین در میان مردان میانسال و مسن نیز شایع است. حدود 65% مردان در این سنین ژنیکوماستی را تجربه می‌کنند.
علل شایع بروز ژنیکوماستی
گرچه عموم مردم آندروژن‌ها (مانند تستوسترون) را هورمون مردانه و استروژن‌ها را هورمون زنانه می‌دانند، اما لازم است بدانید که افراد متعلق به هر دو جنسیت، هر دوی این هورمون‌ها را تولید می‌کنند و در بدن خود دارند. در مردان، آندروژن‌ها هورمون غالب بوده و در عین حال، مقادیر اندکی استروژن نیز دارند. ژنیکوماستی زمانی رخ می‌دهد که با افزایش تولید استروژن یا کاهش تولید آندروژن، تعادل هورمونی به هم بریزد. این عارضه همچنین می‌تواند به دلیل تغییرات هورمونی در دوران بلوغ، افزایش سن و یا در اثر استفاده از داروها یا محصولات گیاهی نیز رخ دهد.
شایع ترین علل بروز ژنیکوماستی در مردان بالغ که در پی یافتن علت پزشکی آن هستند به شرح ذیل است:
- ژنیکوماستی دوران بلوغ که ماندگار می‌شود – 25 درصد
- مصرف مواد مخدر – 10 تا 25 درصد
- علل ناشناخته (ایدیوپاتیک) – 25 درصد
✔ بلوغ – ژنیکوماستی که در دوران بلوغ رخ می‌دهد معمولا به صورت خود به خودی و در عرض 6 ماه تا 2 سال از بین می‌رود. این عارضه گاهی در سنین 10 تا 12 سالگی و بیشتر در سنین 13 تا 14 سالگی رخ می‌دهد. ژنیکوماستی در حدود 20% از افراد تا بعد از 17 سالگی نیز باقی می‌ماند.
✔ داروها – بسیاری از داروها سبب بروز عارضه ژنیکوماستی می‌شوند، از جمله:
- اسپیرونولاکتون (نام تجاری: آلداکتون) – دارویی که جهت درمان نارسایی قلبی، فشار خون بالا و بیماری‌هایی از این دست استفاده می‌گردد.
- کتوکونازول – دارویی که برای درمان عفونتهای قارچی استفاده می‌شود.
- سایمتیدین (نام تجاری: تاگامت) و داروهایی از این دست که به مسدودکننده‌ی گیرنده‌های H2 معروفند – این داروها جهت درمان زخم معده و سوزش شدید سر دل کاربرد دارند.
درصورتی که ژنیکوماستی توسط داروهای مصرفی ایجاد شود، ممکن است پزشک قطع مصرف داروی مربوطه و جایگزین کردن آن با داروی دیگری را توصیه کند که احتمال کمتری برای ایجاد چنین عارضه‌ای دارد.
در 75% از مردانی که داروهای حاوی آندروژن را جهت درمان سرطان پروستات استفاده می‌کنند، ژنیکوماستی رخ می‌دهد. ممکن است چنین افرادی قادر به متوقف کردن پروسه درمان سرطان (قطع دارو) یا جایگزینی آن نباشند، اما قادرند اقداماتی را جهت جلوگیری از بروز ژنیکوماستی انجام دهند.
✔ محصولات گیاهی – ژنیکوماستی در کودکان با استفاده منظم از محصولات مراقبتی پوست (لوسیون‌ها، صابون‌ها و شامپوها) که حاوی روغن درخت چای و روغن اسطوخودوس هستند، پدید می‌آید. این روغن‌ها حاوی استروژن‌های گیاهی بوده و می‌توانند تعادل هورمونی بدن را تحت تاثیر قرار دهند. معمولا پس از قطع کامل مصرف محصولات مشکل حل می‌شود. محصولات سویا، از قبیل شیر سویا معمولا سبب بروز ژنیکوماستی نمی‌شوند، مگر این که فرد مقادیر زیادی را مرتبا استفاده نماید.
✔ درمان ایدز یا اچ آی وی – مردانی که درمانهای ترکیبی جهت کنترل ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) را دریافت می‌کنند، که به درمان ضد رتروویروسی بسیار فعال (HAART) نیز معروف است، گاهی اوقات دچار ژنیکوماستی می‌شوند. در بیشتر موارد، بزرگ شدن سینه به دلیل تجمع چربی رخ می‌دهد که از عوارض جانبی این درمانهاست. البته در برخی افراد نیز ژنیکوماستی واقعی در اثر مصرف داروهای HAART رخ می‌دهد.
✔ علل ناشناخته (ایدیوپاتیک) – برخی اوقات نیز علت بروز ژنیکوماستی در میانسالی تا پیری مشخص نیست. یا این وجود، هرچه سن مردان بیشتر می‌شود، سطح تستوسترون خون کاهش یافته و تعادل هورمونی شامل افزایش نسبت استروژن به تستوسترون خواهد شد. چنین عواملی در بیشتر موارد مسبب ژنیکوماستی ایدیوپاتیک هستند.
بررسی و تشخیص ژنیکوماستی
ژنیکوماستی را نیابد با عارضه‌ی ژنیکوماستی کاذب (شبه ژنیکوماستی) اشتباه گرفت. ژنیکوماستی کاذب در مردان دارای اضافه وزن رخ می‌دهد و علت بزرگی سینه مردانه، تجمع و رسوب چربی است.
اگر شما مرد یا پسری هستید که دچار بزرگی بافت یا حساسیت سینه هستید، پزشک معاینه‌ای را جهت تعیین غده‌ای یا چربی بودن بافت سینه شما انجام خواهد داد. بافت غده‌ای به ترشح موادی مانند شیر یا هورمون‌ها اختصاص داشته و معمولا دارای شبکه‌ای از مجاری قابل لمس است.
درصورتی که پزشک نتواند به صورت قاطع تعیین کند که ژنیکوماستی شما واقعی است یا کاذب، ممکن است سونوگرافی سینه یا ماموگرافی و عکسبرداری با اشعه ایکس از ناحیه سینه را تجویز کند.
تست‌های آزمایشگاهی – در شرایط خاص، ممکن است پزشک آزمایش خون را برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها توصیه نماید. اما اگر علت بروز ژنیکوماستی (مانند بلوغ، مصرف دارو و غیره) مشخص شود، دیگر انجام آزمایش خون لازم نیست.
درمان ژنیکوماستی
بهترین روش درمان ژنیکوماستی بسته به علت بروز این عادته، مدت ایجاد و شدت آن، و اینکه آیا سبب درد و ناراحتی می‌شود یا خیر، متفاوت است.
⚡ ژنیکوماستی نوجوانان – از آنجا که ژنیکوماستی دوران بلوغ معمولا به صورت خود به خودی از بین می‌رود، پیگیری روشهای درمانی لزوم چندانی ندارد. در عوض، پزشک تغییرات سینه را طی چند ماه بررسی می‌کند. در بیشتر موارد، ژنیکوماستی خود به خودی و در همین مدت زمانی از بین می‌رود.
پسرانی که دچار ژنیکوماستی بوده و حساسیت شدید سینه یا احساس خجالت دارند، ممکن است لازم باشد یک دوره کوتاه دارویی به نام تاموکسیفن (نام تجاری نولوادکس) یا رالوکسیفن (نام تجاری اویستا) مصرف کنند. این داروها اثرات استروژن را در بدن مسدود کرده و قادرند اندازه سینه را تا حدودی کاهش دهند. اما توجه داشته باشید که هیچکدام از این داروها در ایالات متحده امریکا جهت درمان ژنیکوماستی مجوز نگرفته و تایید نشده‌اند. البته داروهای فاقد تاییدیه‌ی FDA همچنان تجویز می‌شوند؛ گرچه خطرات و فواید آنها به صورت کامل مورد مطالعه قرار نگرفته است.
⚡ ژنیکوماستی در مردان بزرگسال – معمولا مردان بزرگسالی که ژنیکوماستی در آنها به علت بیماری زمینه‌ای یا مصرف داروهای خاص ایجاد شده است، نیازمند درمانهایی از قبیل جراحی نیستند. در این افراد معمولا با درمان بیماری زمینه‌ای یا قطع مصرف دارو، ژنیکوماستی نیز برطرف می‌شود.
مردان مبتلا به ژنیکوماستی ایدیوپاتیک، که دچار ناراحتی شده و مشکلشان بیش از سه ماه طول کشیده است، ممکن است مصرف دوره‌ای (سه تا شش ماهه) تاموکسیفن یا رالوکسیفن تجویز گردد.
⚡ بیماران مبتلا به سرطان پروستات – ژنیکوماستی یکی از عوارض شایع درمانهای هورمونی مرتبط با سرطان پروستات است (محرومیت از آندروژن یا تک درمانی آنتی آندروژن). با این حال، گزینه‌های درمانی دیگری نیز برای جلوگیری از بروز ژنیکوماستی، از جمله تاموکسیفن و پرتودرمانی وجود دارد.
⚡ تاموکسیفن – تاموکسیفن را می‌توان همراه با درمان هورمونی ضدسرطان پروستات (محرومیت از آندروژن یا تک درمانی آنتی آندروژن) استفاده نمود. بایستی در طول درمان آنتی آندروژن، هرروز از تاموکسیفن استفاده نمود. در مطالعه‌ای که در این زمینه انجام شد، تنها 8% از مردانی که درمان آنتی آندروژن را همراه با مصرف تاموکسیفن ادامه دادند، دچار ژنیکوماستی شدند (در مقایسه با 68% از مردانی که صرفا درمان آنتی آندروژن داشتند).
تاموکسیفن برای مردانی که در حین درمان آنتی آندروژن دچار ژنیکوماستی شده‌اند نیز تجویز می‌شود.
⚡ پرتو درمانی – قرارگیری سینه در معرض پرتودرمانی، پیش از شروع درمان آنتی آندروژن می‌تواند از بروز ژنیکوماستی در برخی از مردان جلوگیری نماید. پرتودرمانی معمولا یک تا سه جلسه ادامه می‌یابد (مانند عکسبرداری با اشعه ایکس). در پژوهش فوق‌الذکر، تنها 34% از مردانی که پیش از درمان آنتی آندروژن، تحت پرتودرمانی قرار گرفته بودند دچار ژنیکوماستی شدند.
ژنیکوماستی که به تازگی ایجاد شده را می‌توان با دوزهای بالای پرتودرمانی رفع کرد و درد را نیز تا حدی بهبود بخشید. با این حال، اگر مدتی از ایجاد آن گذشته باشد و سینه فرد رشد کرده باشد، معمولا پرتودرمانی تاثیر چندانی در کاهش سایز سینه نخواهد داشت.
پرتو درمانی در مقایسه با مصرف تاموکسیفن – گرچه تاموکسیفن در مردانی که مونوتراپی آنتی آندروژن دریافت می‌کنند، تاثیرگذاری بیشتری نسبت به پرتودرمانی دارد، اما باید حتما در طول مدت درمان آنتی آندروژن مصرف شود. در برخی مردان انجام یک تا سه جلسه پرتودرمانی راحت‌تر است.
⚡ جراحی ژنیکوماستی – باید توجه داشت که تاموکسیفن و رالوکسیفن صرفا در مردان و پسرانی که صرفا چند ماه از بروز ژنیکوماستی و بزرگ شدن بافت سینه‌اشان می‌گذرد، موثر است، و در افرادی که بافت سینه حساسی ندارند یا بیش از یک سال است که دچار این عارضه شده‌اند تاثیرگذار نخواهد بود. در این افراد، جراحی ژنیکوماستی یکی از گزینه‌های درمانی برای کاهش سایز سینه است. اما نوجوانان دچار ژنیکوماستی، تا پس از اتمام دوران بلوغ نباید جراحی انجام دهند؛ چرا که اگر قبل از اتمام دوران بلوغ جراحی ژنیکوماستی انجام شود، احتمال رشد مجدد بافت سینه وجود خواهد داشت.
وسعت جراحی نیز به شدت بزرگی بافت سینه و وجود یا عدم وجود بافت چربی اضافی بستگی دارد. بسیاری از مردان جراحی تلفیقی خواهند داشت که ترکیبی از اکسیژن برای برداشتن بافت غده‌ای و لیپوساکشن برای برداشتن بافت چربی است.
عمل جراحی گسترده‌تر نیز برای افرادی که بزرگی بافت سینه شدید یا افتادگی بیش از حد بافت سینه دارند – معمولا پس از کاهش وزن عمده رخ می‌دهد – انجام می‌شود که شامل برداشتن جزئی پوست سینه نیز می‌شود و افرادی که جراحی انجام میدهند ملزم به پوشیدن گن بعد از جراحی معروف به گن ژنیکوماستی می باشند.
خلاصه مطالب
- ژنیکوماستی در پسران نوجوان معمولا در اثر تغییرات هورمونی دوران بلوغ رخ می‌دهد. ژنیکوماستی بلوغ معمولا به خودی خود برطرف می‌شود؛ اما در 20% افراد تا بزرگسالی نیز ادامه می‌یابد. در موارد شدید یا دردناک، ممکن است پزشک مصرف یک دوره کوتاه تاموکسیفن را به بیمار تجویز نماید.
- ژنیکوماستی در مردان بالغ ممکن است به دلیل بیماری زمینه‌ای یا مصرف داروهای خاص ایجاد شود. در چنین مواردی توصیه می‌شود بیمار مصرف دارو را قطع کرده و بیماری زمینه‌ای را درمان نماید؛ چرا که حل این مشکل سبب رفع ژنیکوماستی خواهد شد. درصورتی که علت ایجاد ژنیکوماستی مشخص نباشد، می‌توان استفاده کوتاه مدت تاموکسیفن را توصیه نمود.
- مردانی که بیش از یک سال از بروز ژنیکوماستی در آنان می‌گذرد، معمولا نمی‌توانند با مصرف تاموکسیفن مشکل را برطرف کنند. جراحی ژنیکوماستی گزینه مناسبی برای این افراد محسوب می‌شود.
- مردان مبتلا به سرطان پروستات که تحت درمان آنتی آندروژن قرار میگیرند نیز در معرض خطر ابتلا به ژنیکوماستی قرار دارند. درصورتی که قبل از این درمان، تحت پرتودرمانی قرار گرفته یا همزمان با درمان آنتی آندروژن، تاموکسیفن نیز مصرف کنند، دچار ژنیکوماستی نخواهند شد.
