علائم و خطرات ترومبوز
ترومبوز چیست؟
لخته خون تجمعی از سلول های خونی بوده و ترومبوز به تشکیل لخته در عروق خونی هر قسمتی از بدن اطلاق می گردد. لخته خون موجب کندی یا قطع جریان خون سیاهرگی یا سرخرگی به ناحیه مبتلا، تجمع سموم، تورم، درد، مرگ سلول و بافت می شود.
علل ترومبوز
آیا تا به حال به این فکر کرده اید که وقتی قسمتی از بدن شما دچار زخم می شود خونریزی چگونه متوقف می شود؟ در یک فرد سالم تشکیل لخته خون نوعی واکنش دفاعی برای کاهش التهاب و خونریزی در ناحیه زخم است. پلاکت های خونی به سمت ناحیه زخم شده حرکت کرده و با تولید مولکول های خاصی لخته خون را ایجاد می کنند و از خروج خون پیشگیری می کنند. بنابراین لخته شدن خون یک فرایند کاملا طبیعی و ضروری است. اما اگر لخته در مکان، زمان و مقیاس نادرست تشکیل شود موجب اختلال در روند طبیعی بدن می شود.
ریسک ترومبوز
از جمله مواردی که ریسک ایجاد لخته را افزایش می دهند می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- چاقی
- جراحی
- سزارین
- بارداری
- بالا رفتن سن
- بیماری کروهن
- ابتلا به سرطان
- مصرف دخانیات
- شکستگی استخوان
- آسیب دیواره عروق
- کم تحرکی یا بی تحرکی
- انعقاد پذیری بالای خون
- جراحی (خصوصا جراحی ارتوپدی و پروتز زانو)
- سابقه ارثی و ژنتیکی (از جمله جهش ژنتیکی لیدن V)
- افزایش استروژن در خون (به دلیل مصرف داروهای استروژنی، ضد بارداری و هورمونی)
عوارض ترومبوز
ترومبوز دو عارضه عمده و اصلی دارد:
- آمبولی ریوی به دلیل حرکت لخته و جابجایی آن به ریه
- سندروم پس از ترومبوز شامل تحمل طولانی مدت علائم مانند تورم، درد و زخم
جابجایی ترومبوز در رگ احتمال سکته قلبی و مغزی را افزایش می دهد.
انواع ترومبوز
عروق خونی شامل دو دسته ورید (سیاهرگ) و شریان (سرخرگ) بوده و در تمام بدن انشعاب یافته اند. بنابراین لخته می تواند در قسمت های مختلفی از این سیستم ایجاد شود. ترومبوز بر اساس محل ایجاد، میزان و ویژگی های خود به انواع مختلفی دسته بندی می شود که در ادامه گفته می شود.
ترومبوز شریانی
شریان ها وظیفه دارند خون پر از اکسیژن و مواد مغذی را از قلب به تمام بافت ها برسانند. کند یا متوقف شدن جریان خون شریانی به دلیل ایجاد لخته هر قسمت از بدن، ترمبوز شریانی نام دارد. لخته ممکن است به دلیل آسیب به دیواره شریان، تنگ شدن رگ و تجمع سلول های خونی ایجاد شود. یکی از دلایل ترومبوز شریانی سخت شدن شریان در اثر تجمع چربی یا کلسیم در دیواره های رگ است.
ترومبوز وریدی
ورید ها وظیفه دارند خون تیره رنگ سرشار از دی اکسید کربن و مواد دفعی سلول ها را از تمام بافت های بدن به قلب بازگردانند. آسیب به دیواره ورید و تجمع سلول های خونی در محل آسیب علت اصلی ترومبوز وریدی است. اگر ترومبوز وریدی در یک سیاهرگ عمقی ایجاد شود به آن دی وی تی DVT گفته می شود.
ترومبوز وریدی عمقی
ایجاد لخته در یکی از وریدهای اصلی بدن ترومبوز وریدی عمقی یا دی وی تی گفته می شود. ایجاد دی وی تی در پا، ران و لگن شیوع بیشتری دارد. به دلیل سد شدن مسیر خون سیاهرگی، پای مبتلا دچار تورم و درد می گردد. دیگر علائم دی وی تی نیز شامل احساس ناراحتی، سنگینی، خارش و گرما در پا، تغییرات پوستی همچون تغییر رنگ به بنفش، کبود یا طوسی، افزایش ضخامت و زخم هستند. تشخیص دقیق این عارضه معمولا از طریق سونوگرافی انجام می شود.
حرکت لخته در رگ
ریسک حرکت لخته در رگ ها در درجه اول به عامل ایجاد کننده لخته بستگی دارد. مثلا اگر لخته در اثر جراحی یا تروما ایجاد شده باشد، شانس جابجایی آن بسیار کم است. در واقع در افرادی که تشکیل لخته به دلیل فعال شدن با عاملی همچون جراحی یا تروما ایجاد نشده، پس از یک دوره درمان ۶ ماهه احتمال عود لخته طی ۴ سال آینده حدود ۲۰% و طی ۱۰ سال آینده حدود ۳۰% بیشتر است.
ترومبوز در بارداری
در دوران بارداری به دلیل افزایش پروتئین هایی که مسئول انعقاد خون و همچنین تغییرات هورمونی وسیع از جمله افزایش استروژن، احتمال بروز ترومبوز ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از زنان غیر باردار است. بارداری در سن بالاتر از ۳۵ سال و زایمان به روش سزارین نیز از دیگر ریسک فاکتورهای ابتلای زنان باردار به این بیماری هستند.
درمان ترومبوز
درمان های متعددی بر حسب وضعیت سلامتی فرد، محل تشکیل لخته و میزان آن وجود دارد.
- داروهای ضد انعقاد که به دلیل عوارض متعدد استفاده از آن ها محدودیت دارد.
- داروهای ترومبولیتیکس که منجر به متلاشی شدن و از بین رفتن لخته خونی می شوند.
- جراحی برای خارج کردن لخته
- قرار دادن فیلتر های مخصوص درون رگ مبتلا، برای جلوگیری از حرکت و جابجایی آن به ریه
- استفاده از پوشش یا جوراب ضد آمبولی
توصیه > خرید جوراب آنتی آمبولی
داروی ضد ترومبوز
مصرف هر نوع داروی ضد انعقاد خون یا ضد ترومبوز ریسک خونریزی را افزایش می دهد. عوارض مصرف این داروها شامل خون ریزی مکرر و طولانی بینی، کبودی در نقاط مختلف بدن، خونریزی از لثه، استفراغ یا سرفه خونی و در زنان افزایش خونریزی دوران پریود است. بیماران بالای ۶۵ سال مبتلا به سرطان که دچار نارسایی کلیوی یا کبدی هستند با مصرف داروهای ضد انعقاد با ریسک بسیار بالای خونریزی رو به رو خواهند بود. افرادی که ناچار به مصرف این داروها هستند باید در صورت مشاهده هرگونه سر درد، بروز حوادث، عدم توقف خونریزی یا خونریزی طولانی مدت سریعا به پزشک اطلاع دهند.
پیشگیری از ترومبوز
در صورتی که با ریسک ایجاد لخته خونی روبرو هستید، با انجام نکات زیر می توانید احتمال بروز آن را کاهش دهید:
- تحرک منظم
- مصرف فراوان مایعات و آب
- استفاده از جوراب های فشاری
- توجه به سطح کلسیم و چربی خون
تفاوت آمبولی با ترومبوز
لخته خونی ایجاد شده داخل عروق موجب تنگ یا بسته شدن جریان خون می گردد. اما در آمبولی بخشی از یک لخته، جسم خارجی یا هر نوع ماده مضر دیگری وارد رگ خونی شده است. عامل ایجاد کننده آمبولی می تواند در طول رگ خونی حرکت کند و موجب عوارض خطرناکی شود. از علائم رایج آمبولی می توان به تیر کشیدن و درد قفسه سینه، عرق سرد، تنفس کوتاه، ضربان قلب نامنظم، رنگ پریدگی و احساس ضعف اشاره نمود.
۲۱ مهرماه، روز جهانی ترومبوز نام گذاری شده است.
