1. اختلال تعادل چیست؟
اختلال تعادل به حالتی گفته میشود که فرد احساس افتادن،عدم ثبات یا گیج شدن داشته باشد. این اتفاق میتواند هم در حالت حرکت، چرخیدن یا شنا کردن رخ دهد و هم در حالت سکون مانند دراز کشیدن یا عدم حرکت. عدم تعادل میتواند به دلیل بیماریهای خاص، عوارض داروها یا مشکلی در گوش داخلی یا مغز رخ دهد.
2. سیستم وستیبول چیست و چگونه کار میکند؟
اصطلاح پزشکی که برای تمامی قسمتهای گوش داخلی ازجمله سیستم تعادلی بهکاربرده میشود، وستیبول است. این سیستم حس تعادل، پوزیشن، جهت قرارگیری در فضا و میزان حرکت و جابجایی بدن را کنترل کرده و سیستم بینایی را همراستا با جهت حرکت بدن قرار میدهد. سیستم وستیبولار با قسمتهای دیگر بدن مانند چشمها، مفاصل و استخوانها همکاری کرده تا وضعیت تعادل و حرکتی بدن را در همه حالت باثبات نگاهدارند.
3. لابیرنت چیست؟
حس تعادل توسط ساختار مارپیچی به نام لابیرنت که در گوش داخلی قرار دارد، کنترل میشود. لابیرنت شامل استخوان و بافت نرم است. در قسمتی از لابیرنت، مجاری نیمدایره و اندامهای اتولیتیک قرارگرفتهاند که وظیفهی کنترل حس تعادل را به عهدهدارند. قسمت دیگری از لابیرنت شامل حلزون شنوایی است که شنیدن را امکانپذیر میکند.
4. نشانههای اختلال سیستم تعادلی چیست؟
برخی از شایعترین نشانههای اختلال سیستم تعادلی بهقرار زیر هستند:
- منگی (Dizziness) یا سرگیجه (Vertigo)
- افتادن یا احساس افتادن
- سبکی سر، غش کردن یا حس شناور بدن
- تاری دید
- پریشانی و گمگشتگی
- حالت تنوع و استفراغ
- اسهال
- تغییرات فشارخون و ضربان قلب
- ترس
- دلواپسی و تشویش
- اضطراب
این نشانهها میتواند بهصورت گذرا و در مدتزمان کوتاهی ظاهر شوند یا طی مدتزمان طولانیتری باقی بمانند.
5. چه عواملی باعث ایجاد اختلال تعادل میشوند؟
اختلال تعادل میتواند ناشی از عفونت باکتریایی یا ویروسی گوش، ضربه به سر یا اختلالات گردش خون در گوش داخلی یا مغز باشد. بسیاری از مردم در هر سنی اختلال سیستم تعادلی را تجربه کردهاند. عدم تعادل و گیجی همچنین میتواند یکی از عوارض داروهای خاص باشد. مشکلاتی در سیستم اعصاب یا سیستم گردش خون نیز میتواند منشأ اختلالات تعادل و وضعیت بدن باشد. مشکلات اسکلتی یا سیستم بینایی، مانند آرتریتیس یا عدم تعادل عضلات چشم نیز مشکلات تعادل را به وجود میآورند. البته در بسیاری از موارد شروع اختلالات تعادلی ناگهانی و بدون علت مشخصی است.
6. انواع اختلالات تعادلی کدماند؟
بیشتر از دهها نوع اختلال تعادل وجود دارد. برخی از شایعترین آنها بهقرار زیر هستند:
7. سرگیجه (Vertigo)
سرگیجه احساسی غیرطبیعی است که توسط فرد بهصورت حالت افتادن یا چرخش (چرخش فرد به دور خود یا چرخش محیط به دور فرد) بیان میشود و ممکن است باحالت تهوع شدید یا استفراغ همراه باشد. این احساس میتواند در هنگام شروع حرکت فرد باشد یا در حین حرکت اتفاق بیفتد و موجب افتادن وی شود. سرگیجه بهخودیخود علائم و نشانهی اختلال سیستم تعادلی است، یا حتی ممکن است مشکل عفونت گوش داخلی یا مخچهی مغز وجود داشته باشد.
8. سرگیجهی خوشخیم وضعیتی (BPPV)
در سرگیجهی خوشخیم وضعیتی (BPPV) یا سرگیجهی وضعیتی، با حرکت سر سرگیجهای با شروعی ناگهانی و شدید رخ میدهد. فرد مبتلا حتی هنگام دراز کشیدن در بستر همچنین سرگیجهای را تجربه میکند. ضربه به سر یا بالا رفتن سن از علل رخداد BPPV هستند.
9. عفونت گوش داخلی (Labyrinthitis)
لابیرنتایتیس به عفونت یا التهاب گوش داخلی گفته میشود که باعث سرگیجه و عدم تعادل میشود. این بیماری به دنبال عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی مانند سرماخوردگی رخ میدهد.
از دست دادن تعادل یا عدم تعادل
10. بیماری منیر
منیر بیماری است که در اثر تغییرات فشارخون در هر قسمت از لابیرنت (یکی از بخشهای گوش داخلی) ایجاد میشود. بیماری منیر موجب سرگیجهی دورهای، کم شنوایی مواج، وزوز (سوت کشیدن گوش) و احساس کیپی و پری در گوشها میگردد. علت رخداد منیر ناشناخته است.
11. التهاب عصب تعادلی ( Vestibular Neuronitis)
نوریت وستیبولار به التهاب ویروسی عصب تعادلی گفته میشود. این بیماری موجب سرگیجههای بسیار شدید دورهای میگردد. معمولاً افراد جوان و میانسال را مبتلا کرده و به دنبال عفونت دستگاه تنفسی فوقانی رخ میدهد.
12. فیستول پری لنف (Perilymph Fistula)
فیستول پری لنف به نشتی مایعات گوش داخلی به درون گوش میانی گفته میشود. این بیماری بعد از ضربه به سر، تغییرات سریع در فشار هوا (مانند غواصی)، کارهای سخت بدنی و فیزیکی، جراحی گوش یا عفونتهای مزمن گوش رخ میدهد. مهمترین علامت بیماری، البته بهغیراز سرگیجه و حالت تهوع، عدم تعادل در حین حرکت و ایستادن بعد از خستگی و کم بودن استراحت است. برخی نوزادان بهصورت مادرزادی با فیستول پری لنف متولد میشوند و کم شنوایی نیز همراه با آن وجود دارد.
13. بیماری حرکت (Motion Sickness)
بیماری حرکت که به اسامی دیگری مانند بیماری دریا (دریازدگی) یا بیماری ماشین (ماشینگرفتگی) نیز خوانده میشود، بیماری شایعی است که به دنبال اختلال و آشوب در گوش داخلی به دنبال حرکتی تکرارشونده مانند حرکت موج دریا، حرکت ماشین یا حرکت هوای آشفته درون هواپیما رخ میدهد. علائم بیماری حرکت، حالت تهوع، استفراغ، سرگیجه، تعریق و حس سبکی سر است. به دنبال تغییرات در حس تعادل و سکون، مایعات گوش داخلی (لابیرنت) تحت تأثیر گرفته و این علائم را ایجاد میکنند.
14. سندرم Mal de debarquement (MdDS)
سندرم Mal de debarquement (MdDS) به اختلال تعادلی گفته میشود که به دنبال حرکتهای گهوارهای یا چرخشی ایجاد میشود. بعد از سفرهای دریایی احتمال رخ دادن آن بیشتر میشود. معمولاً علائم بعد از استراحت چندساعته یا چندروزه بر روی خشکی رفع میگردند.البته در موارد شدیدتر به مدت چند ماه یا چند سال ادامه خواهد داشت.
15. چگونه اختلال تعادل تشخیص داده میشود؟
تشخیص اختلال تعادل بسیار مشکل است. چون علتهای زمینهای بسیاری مانند شرایط پزشکی و دارودرمانی بر آن مؤثر هستند. برای تشخیص و درمان بهتر باید از مشاوره و دانش پزشکان متخصص گوش و حلق و بینی بهره جست. پزشک انجام آزمونهای شنوایی، آزمایش خون، آزمون الکترونیستاگموگرافی (که حرکت چشم و ماهیچههای آن را ارزیابی میکند) و عکسبرداری از سر و مغز را درخواست میکند. آزمون درخواستی بعدی پوستوگرافی و ویدیو نیستاگموگرافی(آزمونی که در آن وضعیت استقرار بدن ارزیابی میشود) است. برای انجام این آزمون، بیمار عینک مخصوص را به چشم زده و بر روی صندلی قابل حرکتی مینشیند. آزمایش گر که متخصص شنواییشناسی است، بدن را در زوایای مختلف حرکت داده و وضعیت استقرار بدن و حرکت چشمها را متناسب با آن بررسی میکند.
18. چگونه اختلال تعادل درمان میشود؟
اولین نکتهای که پزشک برای درمان به آن توجه میکند این است که سرگیجه به دلایل درمان پزشکی یا دارودرمانی ایجادشده است یا خیر. درصورتیکه پاسخ مثبت بود، روش درمانی یا دارو با روشهای دیگری تعویض میشود.
برای درمان اختلال تعادلی دیگر که در اسلایدهای دیگر به آنها اشاره شد، بسته به نوع اختلال، دارودرمانی، درمان توانبخشی دهلیزی، سر، بدن (مانورهای درمان سرگیجه) و تمرینات چشم انتخاب میشود. استراحت در منزل برای آسیب کمتر به بیمار در حین جملات نیز توصیه میگردد.
17. چگونه متوجه شدم که اختلال تعادل دارم یا خیر؟
تمام افراد حالت منگی و سبکی سر را تجربه کردهاند اما اصطلاح “منگی” برای برخی افراد معنی متفاوتی دارد. برای این افراد، منگی یعنی حس چرخیدن در حالتی که در حالت سکون است و این حالت مدت طولانی ادامه پیدا میکند. متخصصین معتقد هستند که از چهار نفر از هر ده نفر آمریکایی که منگی و سبکی سر را تجربه میکنند، احتیاج به اقدامات پزشکی بیشتر دارند.
به سؤالات زیر پاسخ دهید تا بدانید برای درمان نیاز به مشاوره با پزشک دارید یا خیر. اگر به برخی از آنها پاسخ مثبت دادید، باید به پزشک مراجعه کنید.
آیا من احساس عدم تعادل میکنم؟
آیا من احساس میکنم که اتاق دور سر من میچرخد؟
آیا من احساس میکنم که حرکت میکنم آن هم زمانی که ایستادهام یا نشستهام ؟
آیا من احساس میکنم تعادل خود را از دست دادهام ؟
آیا من احساس میکنم میخواهم بیفتم؟
آیا من احساس میکنم که سبکی سر یا حالت غش دارم؟
آیا من احساس میکنم که تاری دید دارم؟
آیا من احساس میکنم که هوشیاری خود را از دست دادهام؟ مثلاً ندانم کجا هستم یا ساعت چند است؟
18. چگونه میتوانم به پزشک برای تشخیص بهتر کمک کنم؟
برای اینکه پزشک بتواند تشخیص بهتر و راهکار درمانی مؤثرتری را برای شما انتخاب کند، به پرسشهای زیر پاسخ داده و جوابهای خود را در هنگام ویزیت همراه داشته باشید.
در زمان ویزیت پزشک توصیههای وی را حتماً یادداشت نموده و تنها زمانی از اتاق پزشک خارج شوید که مطمئن باشید جواب تمام سؤالات خود را دریافت نمودهاید.
1) بهترین کار این است که کیفیت و حالت منگی یا سرگیجهی خود را برای پزشک توصیف کنید.
2) چند وقت یکبار حالت منگی یا عدم تعادل را تجربه میکنید؟
3) آیا تاکنون به زمین افتادهاید؟ کی و تحت چه شرایطی؟ چند وقت یکبار زمین میخورید؟
4- 1) نام داروهایی که مصرف میکنید به یاد داشته باشید. مانند آسپرین، آنتیهیستامین یا قرص خواب
4- 2) نوع داروهایی که مصرف میکنید و طرز استفاده آنها را بدانید. مثلاً چه میزان (میلیگرم) و چند بار (زمان مصرف) در روز ؟ تحت چه شرایطی باید این داروها را مصرف کنید و سؤالاتی از این قبیل
مترجم و ویرایشگر : دکتر آزاده ابراهیمی (متخصص شنوایی شناسی)