سیاه زخم چیست!؟ علل و درمان آن

سیاه زخم یا آنتراکس بیماری باکتریایی ویژه گیاهخواران اهلی (مانند گوسفند، بز و گاو) است که انسان برحسب تصادف بدان مبتلا می‌شود. عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس است.

سیاه زخم در میان کشاورزان کشورهای در حال توسعه مثل آفریقا و آمریکای مرکزی به صورت اندمیک وجود دارد. عفونت در انسان تصادفی بوده و در اثر تماس با محصولات یا حیوانات آلوده است. در بسیاری منابع آلمانی زبان از جمله مقاله ویکی‌پدیا، به نقل از پزشک‌های عرب آمده که نام دیگر این بیماری «آتش ایرانی» است.

عوامل ابتلا به سیاه زخم و علت سیاه زخم

عامل بیماری زا:

باسیلوس آنتراسیس یک عامل باکتریایی میله ای شکل هوازی و بی هوازی اختیاری هاگدار و گرم مثبت است.

در محیط کشت فاقد کپسول و در بدن میزبان معمولاً کپسول دار است.

مخزن عفونت:

بیماری مخصوص حیوانات بوده و انسان به طور اتفاقی دچار می شود.

میزبان:

انسان میزبان اتفاقی عامل سیاه زخم است. عمدتاً بر اثر عوامل شغلی انسان به عنوان میزبان درخواهد آمد. بیماری بیشتر در گروه سنی 29-20 ساله و از همه کمتر در گروه سنی 9-0 ساله شایع است، ولی از نظر جنسی حساسیت یکسانی دارند.

عوامل محیطی:

بیماری سیاه زخم عمدتاً به صورت تک گیر یا اپیدمی روی می دهد. ابتلا در تمام فصول سال رخ می دهد ولی بیشتر در فصول گرم سال از اواخر بهار تا اوایل پاییز وجود دارد. بیماری سیاه زخم در بین چوپان ها و بافندگان فرش دیده می شود.

نشانه‌های بیماری:

ضایعه پوستی از سیاه زخم

ضایعات سیاه زخم بر روی گردن

در نوع پوستی (رایج‌ترین فرم) شروع عفونت شبیه گزش حشرات با خارش و برآمدگی پوست همراه است. اما طی یک تا دو روز به جراحات تاول گونه و سپس به زخم بدون درد با قطری در حدود ۱ تا ۳ سانتیمتر و با مشخصه نکروز سیاه رنگ در مرکز زخم تبدیل می‌شود. بجا ماندن اثر بعد از بهبودی یا eschar شایع می‌باشد. مرگ و میر پوستی، در صورت عدم درمان، حدود ۲۰ درصد است.

آنتراکس تنفسی ممکنست دارای علایمی شبیه آنفلوآنزا بوده و در موارد پیش رفته به صورت پنومونی هموراژیک تظاهر نماید که مرگ زا می‌باشد.

سیاه زخم گوارشی ۳ تا ۵ روز پس از مصرف گوشت یا غذای آلوده دیگر با دردهای شکمی، تهوع، استفراغ، تب و اسهال آغاز می‌شود (مرگ و میر ۵۰٪).

ادم بدخیم: که زخم ابتدائی در آن ناپیدا بوده و ورم خیلی شدیدی در محل ورود باسیل ملاحظه می‌شود.

به دنبال عفونت با باکتری به ویژه ادم بدخیم پیش می‌آید. علائم مننگوآنسفالیت (التهاب مننژ و مغز) دیده می‌شود. مایع نخاع چرکی و حاوی تعداد زیادی باسیل سیاه زخم می‌باشد. در غیاب درمان خطر مرگ و میر بالاست.

درمان سیاه زخم:

اشکال خفیف بیماری بدون درمان بهبودی می یابند. داروی انتخابی اولیه برای سیاه زخم، پنی سیلین است مگر اینکه بیمار بدان حساسیت داشته باشد.

اثر پنی سیلین نابودی با سیل است و اثر مستقیم بر ادم زخم ندارد و بهبودی زخم نیاز به مرور زمان دارد.

پنی سیلین پروکائینه 600 هزار واحد هر 12 ساعت به صورت عضلانی تا 7 روز توصیه می شود. در موارد اختلال تنفسی شدید تجویز پردنیزولون به صورت وریدی توصیه می شود.در صورت حساسیت به پنی سیلین استفاده از کلرامفنیکل و تتراسایکلین توصیه می شود که در این حالت باسیل مدت بیشتری در زخم می ماند.

با استفاده از آنتی بیوتیک های پنی سیلین ـ داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین زیر نظر پزشک می باشد. تا کنون مقاومت قابل ملاحظه ای گزراش نشده است.

سیاه زخم نوع تنفسی بعد از شروع علائم بالینی علی رغم درمان ۱۰۰ درصد کشنده می باشد.